زندگی نامه امام حسین علیه السلام

حسین بن علی در مدینه به دنیا آمد. برخی تولد او را در سال سوم هجری[۱۴] دانسته‌اند؛ اما قول مشهور سال چهارم هجری است.[۱۵] درباره روز ولادت او اختلاف است. بنابر قول مشهور ولادت او سوم شعبان بوده[۱۶] ولی شیخ مفید تولد او را پنجم شعبان دانسته است.[۱۷]

در گزارش‌های شیعه و اهل سنت آمده است پیامبر هنگام تولد او گریست و از شهادتش خبر داد.[۱۸]
رسول خدا فرمود:

    حُسَیْنٌ مِنِّی وَ أَنَا مِنْه
    أَحَبَّ الله مَنْ أَحَبَّ حُسَیْنا

    حسین از من است و من از حسین هستم. خدا هر که حسین را دوست بدارد، دوست دارد.

انساب الاشراف، ج۳، ص۱۴۲
الطبقات الکبرى، ج۱۰، ص۳۸۵

بر پایه روایتی در کتاب کافی، حسین(ع) نه از مادرش و نه از هیچ زن دیگری شیر نخورد.[۱۹] نقل شده است امّ فضل همسر عباس بن عبدالمطلب خواب دید که قطعه‌ای از بدن پیامبر جدا و در دامن او (ام فضل) گذاشته شد. پیامبر در تعبیر خوابش گفت فاطمه پسری به دنیا خواهد آورد و تو دایه او خواهی بود. وقتی حسین(ع) متولد شد ام‌فضل دایگی‌اش را بر عهده گرفت.[۲۰] نام مادر عبدالله بن یقطر نیز به عنوان دایه او گزارش شده ولی گفته‌اند حسین از هیچیک از آن دو شیر نخورد.[۲۱]

در منابع اهل سنت آمده است رسول خدا(ص) در میان اهل بیت خود، حسن و حسین را بیش از بقیه دوست داشت[۲۲] و این علاقه چنان بود که گاه با ورودشان به مسجد، خطبه‌اش را ناتمام می‌گذاشت، از منبر پایین می‌آمد و آنان را در آغوش می‌کشید.[۲۳] از پیامبر نقل شده است که محبت به این دو مرا از محبت به هر کس دیگری بازداشته است.[۲۴]

اودر کنار دیگر اصحاب کساء در ماجرای مباهله حضور داشت.[۲۵] هنگام رحلت پیامبر(ص)، حسین(ع) هفت سال داشت و از این رو او را در زمره واپسین طبقهٔ اصحاب رسول خدا (طبقه پنجم) برشمرده‌اند.[۲۶]

    دوران خلفای سه‌گانه

۲۵ سال از عمر امام حسین(ع) در دوران خلفای سه گانه سپری شد. او در ابتدای خلافتِ خلیفه اول ۷ ساله، در آغاز خلافت خلیفه دوم ۹ ساله و در شروع خلافت خلیفه سوم ۱۹ ساله بود.[۲۷] از جزئیات زندگی امام سوم شیعیان در این دوران خبر چندانی در دست نیست که شاید علت آن انزوای سیاسی امام علی(ع) و فرزندانش باشد.[۲۸]

بنابر برخی گزارش‌ها، در دوره خلافت ابوبکر، حسین بن علی به همراه پدر، مادر و برادرش امام حسن شبانه برای باز پس گرفتن حق خلافت امام علی، به درِ خانه اهل «بدر» می‌رفتند.[۲۹]

نقل شده است در اوایل خلافت عمر روزی حسین(ع)، که حدود ۹ سال داشت، وارد مسجد شد و چون عمر را در حال سخنرانی بر منبر رسول خدا(ص) دید، از منبر بالا رفت و به او گفت: از منبر پدرم فرود‌ آی و بر منبر پدرت بنشین! عمر گفت: پدرم منبری نداشت.[۳۰] گزارش‌هایی از احترام ویژه خلیفه دوم به امام حسین رسیده است.[۳۱]

وقتی عثمان در دوره خلافتش ابوذر را به سرزمین ربذه تبعید و همگان را از بدرقه و همراهی او منع کرد، امام حسین(ع) همراه پدر، برادرش امام حسن(ع) و چند تن دیگر برخلاف دستور خلیفه، ابوذر را بدرقه کردند.[۳۲]
حدیث نبوی در ضریح امام حسین

برخی منابع اهل سنت به حضور حسنین در نبرد افریقیه در سال ۲۶ق[۳۳] و نبرد طبرستان در سال ۲۹ یا ۳۰ق[۳۴] اشاره‌ای کرده‌اند. چنین گزارشی در هیچ یک از منابع شیعه نیامده است. بسیاری از منابع تاریخی گفته‌اند نبردهای مذکور بدون درگیری به مصالحه انجامیده است.[۳۵] گزارش حضور حسنین در این جنگ‌ها، موافقان و مخالفانی داشته است. برخی همچون جعفر مرتضی عاملی با توجه به اشکالات سندی این گزارش‌ها و نیز مخالفت امامان با شیوه فتوحات، آنها را ساختگی دانسته و اجازه ندادن امام علی به حسنین برای ورود به میدان جنگ در صفین را تاییدی بر آن شمرده‌اند.[۳۶] برخی نیز حضور حسنین در این فتوحات را در راستای مصالح امت اسلامی و با هدف ارائه اطلاعات دقیق‌تر به امام علی از اوضاع جامعه و همچنین آشنا کردن مردم با اهل بیت دانسته‌اند.[۳۷]

بنابر برخی گزارش‌های تاریخی، در اواخر حکومت عثمان که گروهی سر به شورش برداشتند و به قصد کشتن عثمان به سمت خانه او هجوم بردند، امام حسن مجتبی و امام حسین، به رغم ناخرسندی از عملکرد خلیفه، به فرمان امام علی(ع) به محافظت از خانه عثمان پرداختند. [۳۸] این گزارش موافقان و مخالفانی داشته است.[۳۹]

    دوران حکومت امام علی(ع)

بر اساس گزارش‌های اندک مربوط به این دوره، امام حسین پس از بیعت مردم با امیر مومنان،(ع)خطبه‌ای خوانده است.[۴۰] در جنگ جمل فرماندهی جناح چپ سپاه امام علی را بر عهده داشته[۴۱] و در جنگ صِفّین، خطبه‌ای برای ترغیب مردم به جهاد خوانده[۴۲] و به همراه امام حسن، فرماندهان جناح راست سپاه بوده‌اند.[۴۳] گفته‌اند در صفین، امام حسین در ماجرای پس‌گرفتن آب از شامیان شرکت داشت و پس از آن امیرالمومنین فرمود: این نخستین پیروزی بود که به برکت حسین به دست آمد.[۴۴] به نقل برخی منابع، او در جنگ نهروان نیز در حضور داشت.[۴۵] بر اساس گزارش‌های مربوط به جنگ صفین، امام علی(ع) از جنگیدن حسنین(ع) جلوگیری می‌کرد و علت آن را حفظ نسل پیامبر(ص) می‌شمرد.[۴۶]

بسیاری از منابع گفته‌اند امام حسین در زمان شهادت امام علی(ع) کنار ایشان بود[۴۷] و در مراسم تجهیز و خاکسپاری حضور داشت.[۴۸] ولی در کتاب «انساب الاشراف» آمده است امام حسین(ع) هنگام شهادت پدر، برای انجام‌دادن مأموریتی که علی(ع) به او داده بود، در مدائن به سر می‌برد و با نامه امام حسن(ع) از موضوع آگاه شد.[۴۹]

    دوران امام حسن(ع)

گزارش‌های تاریخی از ادب و احترام حسین بن علی(ع) به برادرش امام حسن(ع) حکایت دارد. نقل شده است اگر در مجلسی امام حسن حضور داشت، او بخاطر رعایت احترام سخن نمی‌گفت.[۵۰] پس از شهادت امام علی(ع) گروهی از خوارج که به جنگ با شامیان اصرار داشتند، با امام حسن بیعت نکردند و نزد حسین(ع) آمدند تا با او بیعت کنند. وی گفت: به خدا پناه می‌برم که تا زمانی که حسن زنده است بیعت شما را بپذیرم.[۵۱] در ماجرای صلح با معاویه، او در برابر شیعیان معترض، حامی برادر بود و اقدام او را تایید کرد[۵۲] و نقل شده است که گفت: او (امام حسن) امام من است.[۵۳]

بر پایه برخی گزارش‌ها، پس از برقراری صلح، امام حسین نیز همچون امام حسن، با معاویه بیعت کرد[۵۴] و حتی پس از شهادت امام حسن نیز بر عهد خود باقی ماند.[۵۵] در مقابل، گزارش‌هایی حاکی از بیعت نکردن حسین(ع) و ناخرسندی وی از صلح با معاویه است.[۵۶] برخی محققان این گزارش‌ها را با دیگر گزارش‌ها و قرائن تاریخی ناسازگار دانسته‌اند[۵۷] از جمله اینکه حسین(ع) در پاسخ به دسته‌ای از معترضان به صلح، که او را به گردآوری شیعیانش برای حمله به معاویه فراخواندند، گفت: ما پیمان بسته‌ایم و هرگز پیمان خود را نمی‌شکنیم.[۵۸] در گزارش دیگری آمده است که به معترضان گفت: تا زمانی که معاویه زنده است منتظر بمانید؛ هرگاه او مُرد، تصمیم می‌گیریم.[۵۹]

امام حسین(ع) در سال ۴۱ق، همراه برادرش از کوفه به مدینه بازگشت.[۶۰]

    همسران و فرزندان

منابع قدیمی فرزندان امام حسین(ع) را چهار پسر و دو دختر[۶۱] و منابع امروزی شش پسر و سه دختر نوشته‌اند.[۶۲]
همسر     نسب     فرزندان     توضیحات
شهربانو     دختر یزدگرد پادشاه ساسانی     امام سجاد امام چهارم شیعیان     محققان معاصر در نسب شهربانو تردید دارند.[۶۳] در برخی از منابع از او با نام سِنْدیه، غزاله و شاه زنان یاد شده است.
رباب     دختر امرؤ القیس     سُکَینه و عبداللّه. [۶۴]     رباب در کربلا حضور داشت و همراه اسیران به شام رفت.[۶۵] بیشتر منابع عبدالله را به هنگام شهادت شیرخوار دانسته‌اند.[۶۶] امروزه شیعیان او را با نام علی اصغر می‌شناسند.
لیلیٰ     دختر ابی‌مُرَّة بن عروة بن مسعود ثَقَفی[۶۷]     علی اکبر(ع)[۶۸]     .....
ام اسحق     دختر طلحه بن عبیدالله     فاطمه دختر بزرگ امام حسین[۶۹]     ام اسحاق همسر امام حسن مجتبی(ع) بود و پس از شهادت امام حسن با امام حسین(ع) ازدواج کرد.[۷۰]
سُلافه یا ملومه[۷۱]     از قبیله قُضاعه     جعفر[۷۲]     جعفر در زمان حیات امام از دنیا رفت و نسلی از او باقی نماند.[۷۳]

در منابع جدید نام‌های علی‌اصغر فرزند شهربانو، محمد فرزند رباب و زینب (بدون ذکر نام مادر) نیز به عنوان فرزندان امام حسین آمده است.[۷۴] ابن طلحه شافعی در کتاب مطالب السؤول فی مناقب آل الرسول تعداد فرزندان امام را ده تن شمرده است.[۷۵] همچنین در برخی کتاب‌های تذکره و مراثی متأخر، از دختر چهار ساله امام حسین به نام رقیه سخن به میان آمده است.[۷۶]
دوران امامت

امام حسین(ع) پس از شهادت برادرش در سال ۵۰ق به امامت رسید و تا روزهای آغازین سال ۶۱ق رهبری شیعیان را بر عهده داشت.

شیخ مفید در کتاب ارشاد به برخی نصوص امامت حسین بن علی(ع) اشاره کرده است از جمله حدیث «اِبنای هذانِ امامان قاما او قَعَدا (ترجمه: این دو پسرم [حسن و حسین]، امام هستند خواه قیام کنند یا نکنند) »[۷۷] و همچنین وصیت امام علی(ع) در هنگام شهادت.[۷۸] وی با استناد به این نصوص، امامت امام حسین را ثابت و قطعی دانسته است. به گفته شیخ مفید، امام حسین به خاطر رعایت تقیه و عهدی که در ماجرای صلح امام حسن کرده بود، تا زمان مرگ معاویه، به خود دعوت نکرد و امامتش را آشکار نساخت ولی پس از مرگ معاویه، امامتش را آشکار کرد و جایگاه خود را برای کسانی که آگاه نبودند، روشن نمود.[۷۹]

در منابع آمده است حسین(ع) پیش از خروج از مدینه در سال ۶۰ق، بخشی از وصیت‌ها و ودایع امامت را به ام سلمه[۸۰] و بخشی دیگر را پیش از شهادت خود در محرم ۶۱، به دختر بزرگش فاطمه[۸۱] داد تا آنها را به امام سجاد(ع) بسپارند.
پایبندی به صلح امام حسن

بیشتر دوران امامت سومین امام شیعیان با حکومت معاویه همزمان بود. او در این دوره به پیمان صلحی که برادرش با معاویه بسته بود وفادار ماند[۸۲] و در پاسخ به نامه برخی از شیعیان که برای پذیرش رهبری او و قیام در برابر بنی‌امیه اعلام آمادگی کردند، نوشت:

            اكنون عقيده من چنين نيست. تا هنگامى كه معاويه زنده است اقدامی نکنید و در خانه‏‌هاتان پنهان شوید و از كارى كه به شما بدگمان شوند بپرهيزید. اگر او مُرد و من زنده بودم، نظرم را برایتان می‌نویسم.[۸۳]

موضع‌گیری دربرابر اقدامات معاویه

هرچند امام حسین در دوره حکومت معاویه اقدامی عملی بر ضد او انجام نداد، ولی به گفته رسول جعفریان «مناسبات امام و معاويه و گفتگوهايى كه در مواقع مختلف صورت گرفته، نشان از تسليم‏ ناپذيرى امام از لحاظ سياسى در برابر پذيرش مشروعيت قطعى معاويه است‏.»[۸۴] نامه‌های متعددی که بین حسین بن علی(ع) و معاویه رد و بدل شد، از آن جمله است.

در عین حال از گزارش‌های تاریخی برمی‌آید که معاویه مانند خلفای سه گانه در ظاهر به امام احترام می‌کرد و او را بزرگ می‌شمرد[۸۵] و به کارگزارانش دستور داده بود که متعرض فرزند رسول خدا(ص) نشوند و از بی‌احترامی به وی بپرهیزند.[۸۶]
پاسخ امام حسین به معاویه در دعوت به بیعت با یزید

یزید فکر و عقیده خود را نشان داده است؛ تو نیز برای او همان را بخواه که خودش خواسته: به جان هم انداختن سگ‌ها و پرواز دادن کبوترها و معاشرت با کنیزکان نوازنده و دیگر انواع سرگرمی‌ها... [ای معاویه] از این کار دست بردار؛ تو را چه سود كه خدا را با بار گناهى ديدار كنى، بيش از بار گناهی که اكنون از اين مردم به گردن داری؟!
الامامة و السیاسة، ج۱، ص۲۰۹.

معاویه هنگام وصیت به فرزندش یزید نیز بر جایگاه حسین(ع) تاکید کرد و او را محبوب‌ترین فرد نزد مردم دانست و سفارش کرد در صورت غلبه بر حسین، از او درگذرد چرا که او حقی بزرگ دارد.[۸۷]

    اعتراض به کشتن یاران امام علی

اقدام معاویه در کشتن افرادی چون حجر بن عدی، عمرو بن حمق خزاعی و عبدالله بن یحیی حضرمی از مواردی بود که اعتراض شدید امام حسین(ع) را در پی داشت.[۸۸] او بنابر گزارش منابع متعدد، نامه‌ای به معاویه نوشت و کشتن یاران امام علی را محکوم کرد و ضمن برشمردن برخی از کارهای ناشایست معاویه، او را نکوهید و گفت: من براى خود و دين خود چيزى بالاتر از جهاد با تو نمی‌دانم‏. در ادامه این نامه آمده است: من فتنه‌ای بزرگ‌تر از حکومت تو بر این امت سراغ ندارم[۸۹]

همچنین نقل شده است وقتی معاویه در سفر حج[۹۰] با امام رو در رو شد به او گفت: آيا شنيدى ما چه بر سر حُجر و اصحاب او و شيعيان پدرت آورديم؟ امام فرمود: چه كرديد؟ معاويه گفت: آنها را كشتيم، كفن كرديم، نماز بر آنها خوانديم و دفن كرديم. امام فرمود: اما اگر ما ياران تو را بكشيم، نه آنها را كفن می‌كنيم، نه نماز بر آنها می‌خوانيم و نه دفن‌شان می‌كنيم‏.[۹۱]

    اعتراض به ولایتعهدی یزید

در سال ۵۶ق معاویه مردم را به بیعت با یزید به عنوان جانشین خود فراخواند.[۹۲] برخی از شخصیت‌ها از جمله امام حسین از بیعت خودداری کردند. معاویه به مدینه رفت تا نظر بزرگان این شهر را برای ولایتعهدی یزید جلب کند.[۹۳] امام حسین در مجلسی که معاویه و ابن عباس و برخی از درباریان و خاندان اموی حضور داشتند، معاویه را نکوهش کرد و با اشاره به خلق و خوی یزید، معاویه را از تلاش برای جانشینی او برحذر داشت و ضمن تاکید بر جایگاه و حق خود، به ابطال استدلال‌های معاویه برای جلب بیعت با یزید پرداخت.[۹۴] همچنین در مجلس دیگری که عموم مردم در آن حضور داشتند، امام حسین در واکنش به سخنان معاویه درباره شایستگی یزید، خودش را به لحاظ فردی و خانوادگی برای خلافت سزاوارتر دانست و یزید را شراب‌خوار و اهل هوا و هوس معرفی کرد.[۹۵]

    خطبه امام در منا

نوشتار اصلی: خطبه امام حسین در منا

امام حسین در سال ۵۸ق، دو سال قبل از مرگ معاویه خطبه‌ای اعتراض‌آمیز در منا خواند؛[۹۶] در این زمان فشار معاویه بر شیعیان به اوج رسیده بود.[۹۷] امام در این خطبه ضمن برشمردن فضائل امیر مؤمنان و اهل بیت و دعوت به امر به معروف و نهی از منکر و تأکید بر اهمیت این وظیفه اسلامی، وظیفه علما و لزوم قیام آنان در مقابل ستمگران و مفاسد و نیز زیان‌های سکوت عالمان در مقابل زورگویان را گوشزد کرد.
فرازی از خطبه حسین(ع) در منا

اگر بر آزارها شکیبا بودید و در راه خدا، هزینه‌ها و سختی‌ها را تحمل می‌کردید، امور خداوند به دست شما می‌افتاد... ولی شما ستمگران را بر جایگاه خود مسلط و امور خدا را به آنان تسلیم کردید.. ترس شما از مرگ و خوشایندتان از دنیا، ستمگران را بر این کار قادر ساخت.
تحف العقول، ص۱۶۸.
واکنش به خلافت یزید

پس از مرگ معاویه در ۱۵ رجب ۶۰ق، یزید به حکومت رسید.[۹۸] او تصمیم گرفت از چند تن از بزرگانی که ولایتعهدی او را نپذیرفته بودند، از جمله حسین بن علی، به زور بیعت بگیرد.[۹۹] ولی حسین(ع) از بیعت خودداری کرد[۱۰۰] و همره با خانواده و یارانش در ۲۸ رجب، مدینه را به قصد مکه ترک کرد.[۱۰۱]

او در مکه با استقبال مردم مکه و عمره‌گذاران روبرو شد[۱۰۲] و بیش از چهار ماه (از ۳ شعبان تا ۸ ذی‌الحجه) در این شهر اقامت گزید.[۱۰۳] در این مدت شیعیان کوفه که از بیعت نکردن سومین امام خود با خبر شده بودند، نامه‌هایی برای او نوشتند و او را به کوفه دعوت کردند.[۱۰۴] امام، برای اطمینان از همدلی مردم کوفه و درستی دعوت‌شان، مسلم بن عقیل را به کوفه فرستاد تا اوضاع را به او گزارش کند. مسلم پس از مشاهده استقبال و بیعت مردم، امام حسین را به کوفه دعوت کرد[۱۰۵] و او نیز همراه خانواده و یارانش در هشتم ذی حجه[۱۰۶] از مکه به سمت کوفه حرکت کرد. از برخی گزارش‌ها برمی‌آید که امام حسین از وجود توطئه‌ای برای کشتن او در مکه باخبر شده بود و از این رو برای آنکه حرمت مکه حفظ شود، از این شهر خارج شد.[۱۰۷]
واقعه کربلا
نوشتار اصلی: واقعه کربلا

وقتی ابن زیاد از حرکت حسین(ع) به سمت کوفه باخبر شد، لشکری به سوی او فرستاد. در منطقه‌ای به نام ذو حسم هزار نفر به فرماندهی حر بن یزید ریاحی راه را بر کاروان حسین(ع) بستند و آنها مجبور شدند مسیر حرکت خود را تغییر دهند.[۱۰۸] به نقل بیشتر منابع، آنها روز دوم محرم‌ به کربلا رسیدند[۱۰۹] و عمر بن سعد نیز فردای آن روز به همراه چهار هزار نفر از مردم کوفه وارد کربلا شد.[۱۱۰] بنابر گزارشات تاریخی چند مذاکراه بین حسین بن علی و عمر سعد، انجام شد[۱۱۱] ولی ابن زیاد جز به بیعت حسین(ع) با یزید یا جنگ راضی نشد.[۱۱۲] عصر روز تاسوعا سپاه عمر سعد آماده جنگ شد ولی امام حسین آن شب را برای مناجات با خدا مهلت گرفت.[۱۱۳] شب عاشورا برای یاران خود سخن گفت و بیعت از آنان برداشت و اجازه رفتن داد ولی آنان بر وفاداری و حمایت از او تاکید کردند.[۱۱۴]

صبح روز عاشورا جنگ آغاز شد و تا ظهر بسیاری از یاران حسین(ع) به شهادت رسیدند.[۱۱۵] در طی جنگ حر بن یزید، از فرماندهان سپاه کوفه، به امام حسین پیوست.[۱۱۶] پس از کشته شدن یاران، خویشان امام به میدان رفتند که اولین آنها، علی اکبر بود[۱۱۷] و آنان نیز یکی پس از دیگری به شهادت رسیدند. سپس خود حسین بن علی(ع) به میدان رفت و عصرگاه روز دهم محرم به شهادت رسید و شمر بن ذی‌الجوشن[۱۱۸] و به نقلی سنان بن انس[۱۱۹] سر او را جدا کرد.[۱۲۰] سر حسین بن علی همان روز برای ابن زیاد فرستاده شد.[۱۲۱] عمر سعد در اجرای فرمان ابن زیاد دستور داد چند اسب سوار بر بدن حسین(ع) تاختند و استخوان‌های او را درهم‌شکستند.[۱۲۲] زنان و کودکان و امام سجاد(ع) که بیمار بود، به اسیری گرفته و به کوفه و سپس شام فرستاده شدند.[۱۲۳]
دیدگاه‌ها و پیامدها
نوشتار اصلی: قیام امام حسین

درباره حرکت امام حسین(ع) از مدینه به مکه و از آنجا به طرف کوفه و جنگ با سپاهیان عمر سعد در کربلا، دیدگاه‌های مختلفی وجود دارد. در یک دیدگاه این حرکت به قصد قیام و پیکار نبود، بلکه صرفاً برای حفظ جان بود (دیدگاه شیخ علی‌پناه اشتهاردی).[۱۲۴] برخی نیز معتقدند او برای تشکیل حکومت قیام کرد. از گذشتگان، سید مرتضی[۱۲۵] و در معاصر صالحی نجف‌آبادی[۱۲۶] (صاحب کتاب شهید جاوید) این دیدگاه را دارند. افرادی نیز مخالف این دیدگاه‌اند، مانند شیخ مفید، سید بن طاووس و علامه مجلسی.[۱۲۷]

قیام امام حسین(ع) باعث بیداری گروه‌های بسیاری شد. بلافاصله پس از شهادت امام حسین(ع) حرکت‌های انقلابی و اعتراضی آغاز شد و تا سالیان دراز ادامه یافت. اولین اعتراض، برخورد عبدالله بن عفیف[۱۲۸] با ابن زیاد و پس از آن قیام مردم سیستان بود. مردم مدینه نیز در اعتراض به واقعه عاشورا علیه یزید شوریدند که به واقعه حره شهرت یافت. پس از هلاکت یزید قیام‌ها ادامه یافت که قیام توابین، قیام مختار، قیام زید بن علی(ع) و قیام یحیی بن زید از آن جمله است. ابومسلم خراسانی نیز با توجه به قیام امام حسین(ع)، قیام سیاه جامگان را با شعار یا لثارات الحسین پایه‌ریزی کرد[۱۲۹] که به سقوط امویان انجامید.

قیام‌های علویان علیه عباسیان نیز همگی از قیام امام حسین(ع) الگو گرفتند، از جمله قیام محمد بن عبدالله علیه منصور عباسی، قیام ابراهیم باخمرا، قیام شهید فخ.
سیره و فضایل
نوشتار‌های اصلی: اهل بیت(ع)، اصحاب کسا، مباهله و آیه تطهیر

امام حسین(ع) سپیدچهره بود.[۱۳۰] گاه عمامه‌ای از خز[۱۳۱] و‌گاه عمامه‌ای سیاه بر سر می‌گذاشت.[۱۳۲] موی سر و محاسن خود را خضاب می‌نمود.[۱۳۳] در بیشتر منابع حدیثی و تاریخی و رجالی کهن از شباهت وی به پیامبر اکرم(ص) سخن گفته شده[۱۳۴] و در روایتی شبیه‌ترین فرد به پیامبر(ص) وصف شده است.[۱۳۵] در روایتی دیگر از امام علی(ع)، وی فرزندش حسین را شبیه‌ترین فرد به خود از نظر خُلق و خو و رفتار، دانسته است.[۱۳۶]

نقش دو انگشتری او یکی «لااله الّااللّه، عُدَّةٌ للِقاءاللّه» و دیگری «ان اللّه بالغُ اَمْرِه» بود.[۱۳۷]

امام حسین(ع) پس از شهادت امام حسن(ع)، با وجود افرادی که به سن از وی بزرگ‌تر بودند، شریف‌ترین فرد از بنی هاشم به شمار می‌رفت[۱۳۸] و آنها در امور خویش با او مشورت می‌کردند و نظر او را بر رأی دیگران ترجیح می‌دادند.[۱۳۹] امام حسین(ع) ۲۵ بار، همراه با نزدیکانش، پیاده حج گزارد.[۱۴۰]

یعلی عامری از پیامبر(ص) نقل کرده است:[۱۴۱]
حُسَینٌ مِنّی و اَنا مِنهُ، اَحَبَّ اللهُ مَن اَحَبَّهُ، الحَسَنُ و الحسینُ سِبطانِ مِن الاَسباط (ترجمه: حسین، از من است و من، از حسینم. خداوند دوست می‌دارد هر کس را که دوستدار حسین(ع) است! حسن و حسین دو فرزند از فرزندان انبیایند.)

از سلمان فارسی نیز نقل شده است: رسول خدا(ص)، حسین(ع) را بر زانوی خویش نهاده او را می‌بوسید و می‌فرمود: تو بزرگوار و پسر بزرگوار و پدر بزرگوارانی؛ تو امام و پسر امام و پدر امامان هستی؛ تو حجت خدا و پسر حجت خدا و پدر حجت‌های خدایی که ۹ نفرند و خاتم ایشان قائم ایشان است.[۱۴۲] ابوهریره نیز گفته است رسول خدا(ص) فرمود: هر کس این دو فرزندم –حسن و حسین- را دوست بدارد مرا دوست داشته و هر که با آنان دشمنی ورزد با من دشمنی نموده است.[۱۴۳]

دشمنان امام نیز به فضائل او معترف بودند، چنان که معاویه می‌گفت حسین همچون پدرش علی اهل غدر و حیله نیست.[۱۴۴] عمرو بن عاص او را محبوب‌ترین فرد از زمینیان نزد اهل آسمان می‌دانست.[۱۴۵]

او همواره احترام برادرش، امام حسن(ع)، را پاس می‌داشت و در برابرش سخن نمی‌گفت،[۱۴۶] هیچ‌گاه جلوتر از وی راه نمی‌رفت و در جایی که هر دو حضور داشتند، در سخن گفتن، بر او پیشی نمی‌گرفت و اظهار نظر نمی‌کرد.[۱۴۷] حتی با اینکه بسیار بخشنده بود و در مدینه به جود و کرم شناخته شده بود[۱۴۸] اما در بخشش‌هایش نیز سعی داشت به امام حسن(ع) احترام گذارد. گفته‌اند محتاجی به نزد امام حسن(ع) آمد و از او کمک خواست، امام حسن(ع) مبلغی را به او کمک کرد. این مرد سپس برای دریافت کمک بیشتر نزد امام حسین(ع) رفت و امام(ع) پس از آگاهی از عطایای امام حسن(ع) جهت پاسداشت حرمت برادرش یک دینار کمتر از او به فقیر کمک کرد.[۱۴۹]

وی با مسکینان می‌نشست، دعوت آنان را می‌پذیرفت و با آنان غذا می‌خورد و آنان را نیز به خانه خود دعوت می‌کرد و آنچه در منزل داشت از ایشان دریغ نمی‌کرد.[۱۵۰] اگر سائلی از او درخواست می‌کرد و امام در حال نماز بود، نمازش را کوتاه می‌کرد و هر چه در اختیار داشت، به او می‌داد.[۱۵۱] او غلامان و کنیزانش را در قبال خوش رفتاری‌شان آزاد می‌کرد. گفته‌اند کنیزی را که معاویه همراه با اموال و لباس‌های فراوانی برایش هدیه فرستاده بود، در ازای خواندن آیاتی از قرآن و سرودن شعری درباره فنای دنیا و مرگ انسان‌ها آزاد کرد و اموال را بدو بخشید.[۱۵۲] حتی یک بار یکی از غلامانش کار ناشایستی کرد که درخور عقاب بود ولی چون غلام آیه وَالْعَافِینَ عَنِ النَّاسِ (ترجمه: و از مردم در می‌گذرند)[ ۳–۱۳۴] خواند، او را بخشید؛ و چون غلام گفت: وَاللَّـهُ یحِبُّ الْمُحْسِنِینَ (ترجمه: و خداوند نکوکاران را دوست دارد.)[ ۳–۱۳۴] امام او را در راه خدا آزاد کرد.[۱۵۳] وی دَین اسامة بن زید را، که در بستر بیماری افتاده و از پرداختش عاجز مانده بود، از جانب او پرداخت.[۱۵۴]

بنابه روایتی، زمین و اشیایی را که به او ارث رسیده بود، پیش از دریافت آن بخشید.[۱۵۵] دیه مردی را در ازای پاسخ به سه پرسش به طور کامل پرداخت و انگشتری‌اش را نیز بدو عطا کرد.[۱۵۶] بخشش او به حدی بود که زن و مردی یهودی به سبب این خلق نیکوی او مسلمان شدند.[۱۵۷] او به آموزگار فرزندانش مال و لباس بسیار بخشید و دهانش را از دُرّ پرکرد، در حالی که می‌گفت این جبران کننده تعلیم تو نیست.[۱۵۸] درباره حلم امام(ع) گفته‌اند که وقتی مردی شامی به او و پدرش ناسزا گفت، از او درگذشت و او را مورد لطف قرار داد.[۱۵۹] گفته شده است اثر انبان آذوقه‌ای که برای ایتام و مساکین بر پشتش حمل می‌کرد، در روز شهادت آشکار بود.[۱۶۰]

گفته‌اند هنگام توهین مروان به مادر امام(ع)، وی قاطعانه با مروان برخورد کرد.[۱۶۱] همچنان که در برابر سبّ امام علی(ع) از سوی امویان، به شدت واکنش نشان می‌داد.[۱۶۲]
سوگواری
عطار نیشابوری:
در تموز کربلا تشنه جگر         سربریدندش!چه باشد زین بتر؟
با جگرگوشه پیمبر این کنند         وانگهی دعوی داد و دین کنند!
کفرم آید هر که این را دین شمرد!         قطع باد از بن زبانی کاین شمرد!
محمدی ری‌شهری، دانشنامه امام حسین(ع)، ۱۴۳۰ق، ج۱۰، ص۳۲۷-۳۲۸.
نوشتار اصلی: سوگواری محرم

سوگواری محرم، مجموعه آیین‌هایی است که شیعیان (و گاه غیرشیعیان) در ماه محرم در سوگ شهیدان کربلا انجام می‌دهند. سوگواری در آغاز با گریه و شعرخوانی صورت می‌گرفت؛ اما رفته‌رفته مداحی، روضه خوانی، شمایل کشی، سینه زنی، تعزیه و جز آن به مراسم سوگواری افزوده شد. بیشتر این آیین‌ها در دوران آل بویه، صفویه و قاجار شکل گرفتند. بنابر برخی گزارش‌ها، اولین مرثیه خوانان بر حسین بن علی(ع) پس از واقعه عاشورا، زینب(س) و علی بن الحسین(ع) بودند.[نیازمند منبع]
اربعین حسینی
نوشتار‌های اصلی: اربعین حسینی و راهپیمایی اربعین

اربعین به معنای چهلم است، و ۲۰ صفر را که چهل روز بعد از شهادت امام حسین(ع) در روز عاشورا است اربعین حسینی یا روز اربعین می‌نامند. در این روز بسیاری از شیعیان به زیارت مزار امام حسین (ع) می‌روند، طبق نقل‌های تاریخی جابر بن عبدالله انصاری، در این روز به‌عنوان اولین زائر بر سر مزار امام حسین(ع) حاضر شده است. مشهور است اسیران کربلا نیز در همان سال ۶۱ق و در مسیر بازگشت از شام به مدینه، هم‌زمان با جابر در روز اربعین به زیارت شهدای کربلا رفتند[۱۶۳] در مقابل، برخی معتقدند به علت دوری مسافت امکان اینکه کاروان اسرای کربلا چهل روز بعد از عاشورا به کربلا بازگردند وجود نداشته است و این زیارت در همان سال نخست نبوده است [۱۶۴]

توصیه به زیارت اربعین باعث شده شیعیان، به ویژه ساکنان عراق، همه‌ساله از نقاط مختلف به سوی کربلا حرکت کنند. این حرکت که غالباً پیاده انجام می‌شود و یکی از پرجمعیت‌ترین راهپیمایی‌ها در جهان است. در سال ۱۳۹۲ ه‍.ش حدود ۲۰ میلیون زائر در این مراسم شرکت کردند.[۱۶۵]
حرم امام حسین(ع)
نوشتار اصلی: حرم امام حسین (ع)
گلدسته حرم امام حسین.jpg

حائر حسینی یا حرم امام حسین(ع) به مقبره امام حسین(ع) امام سوم شیعیان در کربلا و منطقه پیرامون آن گفته می‌شود. کمترین فواصل ذکر شده در احادیث برای محدوده حرم، ۲۰ و ۲۵ ذراع از مدفن امام است. بر این اساس، قطر تقریبی حائر را ۲۲ متر شمرده‌اند[۱۶۶] پیشینه احداث بنا برای مزارِ امام حسین(ع) به نخستین سال‌های پس از شهادت ایشان بازمی‌گردد. از نصب صندوق و ایجاد سقف و بنایی کوچک بر روی مدفن تا سال ۶۵ق گزارش‌هایی وجود دارد. ظاهرا نخستین بقعه حائر حسینی را مختار بن ابوعبید ثقفی (مقتول در ۶۷)، پس از پیروزی در قیام خود در سال ۶۶ ساخت.[۱۶۷] برخی احادیث منقول از امام صادق(ع)، درباره آداب و کیفیت زیارت مزار امام حسین(ع)،[۱۶۸] نشان دهنده برپا ماندن این بنا تا زمان ایشان است.[۱۶۹]

در ادوار بعد، اشخاص یا حکومت‌ها اقدامات عمرانی متعددی در حرم و حائر حسینی انجام دادند.[۱۷۰] در زمان حکومت‌های آل بویه، جلایریان، صفویه و قاجاریه، برای توسعه و بازسازی و تزیین حرم حسینی، اقدامات اساسی و گسترده‌ای صورت گرفت.[۱۷۱]

تخریب آرامگاه
نوشتار اصلی: تخریب حرم امام حسین

برخی خلفای عباسی، از جمله هارون الرشید و متوکل، بارها بنای حائر را ویران نمودند. متوکل برای محو اثر قبر و بازداشتن مردم از زیارت، دستور داد زمین حائر را شخم بزنند و بر مقبره آب ببندند.[۱۷۲] مهم‌ترین تخریب بنای حرم در دوره‌های اخیر، در ۱۲۱۶ق و در جریان حمله نخست وهابیان به کربلا روی داد. در این حمله، حرم حسینی به شدت تخریب شد و اموال آن به غارت رفت.[۱۷۳] همچنین در سال ۱۹۹۱ میلادی (۱۳۷۰ شمسی) رژیم بعث عراق به حرم حمله کرد و گنبد امام حسین(علیه‌السلام) را نیز مورد هدف داد.[۱۷۴]
زیارت امام حسین
نوشتار اصلی: زیارت امام حسین (ع)

بر اساس منابع تاریخی، اولین زائر قبر امام حسین(ع) جابر بن عبدالله انصاری بود که به همراه عطیه عوفی خود را در اربعین شهادت امام از مدینه به کربلا رساندند.[۱۷۵] سید بن طاووس در لهوف معتقد است حضرت زینب(س) و سایر اسرای کربلا نیز در این روز خود را به کربلا رسانده بودند.[۱۷۶]

یکی از برترین و پرفضیلت‌ترین اعمال، زیارت امام حسین(ع) در کربلا است[۱۷۷] برخی از فضائلی که در روایات به آنها اشاره شده عبارت‌اند از:[۱۷۸]

    ثواب زیارت خداوند در عرش
    مباهات خداوند به زائران
    همجواری پیامبر، علی و فاطمه(ع)
    دعای پیامبر و امامان(ع)
    عاقبت به خیر شدن
    زیاد شدن روزی
    طولانی شدن عمر
    دفع خطرات
    آمرزش گناهان گذشته و آینده[۱۷۹]
    استجابت دعا
    دعای فرشتگان
    ثواب‌های فراوان[۱۸۰]

آداب زیارت

زیارت امام حسین آداب خاصی دارد؛ از جمله:

    روزه گرفتن در سه روز قبل از سفر
    اجتناب از خوردن غذاهای لذیذ
    زیارت با حالت حزن و اندوه و غصه
    پرهیز از استعمال عطر و گلاب
    زیارت با سر و صورت و لباس آشفته
    غسل قبل از زیارت با آب فرات
    رفتن به زیارت با پای پیاده.[۱۸۱]

ایام زیارتی خاص


    شب و روز جمعه[۱۸۲]
    روز عرفه[۱۸۳]
    ماه رجب به ویژه اول و نیمه آن
    ماه شعبان به ویژه شب و روز نیمه شعبان
    روز میلاد (مشهور: ۳ شعبان)
    هر روز ماه رمضان به ویژه نیمه و دهه آخر آن
    شب اول و شب آخر ماه رمضان
    شب‌های قدر به ویژه شب بیست و سوم
    شب عید فطر و قربان
    روز مباهله (۲۴ ذی‌الحجه)
    روز نزول سوره هل أتی (۲۵ ذی‌الحجه)
    شب عاشورا
    روز عاشورا[۱۸۴]
    اربعین[۱۸۵]

زیارت‌نامه‌ها

در کتاب جامع زیارات معصومین، ۲۶ زیارت مطلقه که در همه زمانها می‌شود خواند و ۳۳ زیارت که در زمانهای خاص خوانده می‌شود برای امام حسین(ع) جمع آوری شده است. زیارت عاشورا، زیارت وارث و زیارت ناحیه مقدسه از معروف‌ترین این زیارت‌نامه‌ها هستند.
مطالعه بیشتر

    شهیدی، سید جعفر، پس از پنجاه سال؛ پژوهشی تازه پیرامون قیام حسین امام علیه‌السلام، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی، ۱۳۸۴.

جستارهای وابسته

    روز شمار واقعه عاشورا
    واقعه عاشورا (از نگاه آمار)
    سوگواری محرم
    قیام امام حسین(ع)
    وقایع ماه محرم الحرام
    اربعین حسینی
    تخریب حرم امام حسین
    روز عاشورا
    سوره فجر

پانویس

شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۴ق، ج۲، ص۲۷
احمد ابن حنبل، المسند، بیروت، ج۱، ص۹۸، ۱۱۸؛ شیخ مفید، الإرشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۲۷
ابن شهرآشوب‏، المناقب، ۱۳۷۹ق،ج۳، ص۳۹۷؛ اربلی، کشف الغمة فی معرفة الأئمة، ۱۴۲۱ق، ج۱، ص۴۹۴
ابن سعد، طبقات الکبری، ۱۹۶۸، ج۶، ص۳۵۷؛ ابن اثیر، اسدالغابه، بیروت، ج۲، ص۱۰
ابن منظور، لسان العرب، ۱۴۱۴ق، ج۴، ص۳۹۳؛ زبیدى، تاج العروس، ۱۴۱۴ق، ج۷، ص۴
ابن عساکر، تاریخ مدینة الدمشق، ۱۴۱۵ق، ج۱۳، ص۱۷۱
مجلسی، محمد باقر، بحار الأنوار، ۱۳۶۳ش، ج۳۹، ص۶۳؛ ابن سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۸ق، ج۱۰، ص۲۳۹-۲۴۰
ری شهری، دانشنامه امام حسین، ج۱، ص۱۹۴-۱۹۵
ابن ابی شیبه، المصنَّف فی الاحادیث و الآثار، ۱۴۰۹ق، ج۸، ص۶۵؛ ابن قتیبه، المعارف، ۱۹۶۰، ج۱، ص۲۱۳؛ شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۲۷
محدثی، فرهنگ عاشورا، ۱۳۸۰ش، ص۳۹
ابن ابی الثلج، تاریخ الائمه، ۱۴۰۶ق، ص۲۸؛ ابن طلحه شافعی، مطالب السؤول فی مناقب ال الرسول، ۱۴۰۲ق، ج۲، ص۳۷۴؛ برای فهرستی از القاب آن حضرت رجوع کنید به ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی‌طالب، ۱۳۸۵ش، ج۴، ص۸۶
ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی‌طالب، ۱۳۸۵ش، ج۴، ص۸۶
رجوع کنید به: حِمْیری، قریب الاسناد،۱۴۱۳ق، ص۹۹ـ۱۰۰؛ ابن قولویه، کامل الزیارات، ۱۴۱۷ق، ص۲۱۶ـ۲۱۹؛ شیخ طوسی، امالی، ۱۴۱۴ق، ص۴۹ـ ۵۰؛ مجلسی، بحارالاانور، ۱۴۰۳ق، ج۳۷، ص۹۴ـ۹۵
الکلینی، الکافی، ۱۳۶۵ش، ج۱، ص۴۶۳؛ شیخ طوسی، تهذیب الاحکام، ۱۴۰۱ق، ج۶، ص۴۱؛ ابن عبدالبرّ، الاستیعاب، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۳۹۲
ابن سعد، طبقات الکبری، ۱۴۰۵ق، ج۶، ص۳۹۹؛ یعقوبی، تاریخ الیعقوبی، بیروت، ج۲، ص۲۴۶؛ دولابی، الذریة الطاهرة، ۱۴۰۷ق، ص۱۰۲، ۱۲۱؛ طبری، تاریخ طبری، ۱۹۶۲، ج۲، ص۵۵۵؛ شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۴ق، ج۲، ص۲۷
مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۴۴، ص۲۰۱؛ شیخ مفید، مسار الشیعه، ۱۴۱۳ق، ص۶۱؛ ابن المشهدی، المزار[الکبیر]، ۱۴۱۹ق، ص۳۹۷؛ شیخ طوسی، مصباح المتهجد، ۱۴۱۱ق، ص۸۲۶، ۸۲۸؛ سید بن طاوس، اقبال الاعمال، ۱۳۶۷ش، ص۶۸۹-۶۹۰
مفید، الإرشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۲۷
مفید، الإرشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۱۲۹؛ مقریزی، امتاع الأسماع، ۱۴۲۰ق، ج‏۱۲، ص۲۳۷؛ ابن کثیر، البدایة و النهایة، بیروت، دار الفکر، ج۶، ص۲۳۰
کلینی، الکافی، ۱۳۶۲ش، ج۱، ص۴۶۵
مفید، الإرشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۱۲۹؛ مقریزی، امتاع الأسماع، ۱۴۲۰ق، ج‏۱۲، ص۲۳۷؛ ابن کثیر، البدایة و النهایة، بیروت، دار الفکر، ج۶، ص۲۳۰
سماوی، ابصار العین، ۱۴۱۹ق، ص۹۳
ترمذی، سنن ترمذی، ۱۴۰۳ق، ج۵، ص۳۲۳
احمد بن حنبل، المسند، بیروت، ج۵، ص۳۵۴؛ ترمذی، سنن ترمذی، ۱۴۰۳ق، ج۵، ص۳۲۲؛ ابن حبان، صحیح، ۱۹۹۳، ج۱۳، ص۴۰۲؛ حاکم نیشابوری، المستدرک، ۱۴۰۶ق، ج۱، ص۲۸۷
ابن قولویه قمى، کامل الزیارات‏، ۱۳۵۶ق، ص۵۰
ابن سعد، طبقات الکبری، ۱۹۶۸، ج۶، ص۴۰۶ـ۴۰۷؛ شیخ صدوق، عون اخبار الرضا، ۱۳۶۳ش، ج۱، ص۸۵؛ شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۱۶۸.
ابن سعد، طبقات الکبری، ج۶، ص۳۹۹
ری شهری، دانشنامه امام حسین،۱۳۸۸ش، ج۲، ص۳۲۴
ری شهری، دانشنامه امام حسین،۱۳۸۸ش، ج۲، ص۳۲۵
ابن قتیبه، الامامه و السیاسه، ج۱، ص۲۹-۳۰؛ طبرسی، الاحتجاج، ج۱، ص۷۵؛ مجلسی، بحارالانوار، ج۲۲، ص۳۲۸
النمیری، عمر بن شبه، تاریخ المدینة المنوره، ج۳، ص۷۹۹؛ ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۱، ص۳۹۴؛ ذهبی، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الأعلام، ۱۹۹۳، ج۵، ص۱۰۰؛ ابن شهرآشوب، مناقب آل ابی‌طالب، ج۴، ص۴۰؛ البغدادی، تاریخ بغداد، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۱۵۲
ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ۱۴۱۵ق، ج۱۴، ص۱۷۵؛ سبط بن جوزى، تذکرة الخواص‏، ۱۴۱۸ق،ص۲۱۲
ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ۱۳۸۵-۱۳۸۷ق، ج۸، ص۲۵۳-۲۵۴؛ کلینی، الکافی، ۱۳۶۵ش، ج۸، ص۲۰۷
ابن خلدون، العبر، ۱۴۰۱ق، ج۲، ص۵۷۳-۵۷۴
طبری، تاریخ طبری، ۱۳۸۷ق. ج۴، ص۲۶۹
ابن قتیبه، المعارف، ۱۹۹۲م، ص۵۶۸؛ مقدسی، البدء و التاریخ، مکتبة الثقافة الدینیة، ج۵، ص۱۹۸؛ بلاذری، فتوح البلدان، ۱۹۸۸م، ص۳۲۶
جعفر مرتضی، الحیاة السیاسیة للامام الحسن، ص۱۵۸
زمانی، حقایق پنهان، ۱۳۸۰ش، ص۱۱۸-۱۱۹.
بلاذری، انساب الاشراف، ج۳، ص۲۱۶-۲۱۷؛ مالقی، التمهید و البیان، ۱۱۹-۱۹۴؛ مقدسی، البدء و التاریخ، ج۵، ص۷۰۶؛ عاملی، جعفر مرتضی، الحیاة السیاسیة للامام الحسن(ع)، ص۱۴۰ به بعد؛ به نقل از دایره المعارف بزرگ اسلامی، ج۲۰، ص۶۷۸
ری شهری، دانشنامه امام حسین،۱۳۸۸ش، ج۲، ص۳۳۱-۳۳۲
مجلسی، محمد باقر، بحار الأنوار، ۱۳۶۳ش، ج ۱۰، ص۱۲۱
ذهبی، شمس الدین، تاریخ الإسلام و وفیات المشاهیر و الأعلام‏، ۱۴۰۹ق، ج۳، ص۴۸۵
نصر بن‌مزاحم، وقعة الصفین، ۱۳۸۲ق، ص۱۱۴ـ۱۱۵
ابن شهرآشوب‏، المناقب، ۱۳۷۹ق، ج۳، ص۱۶۸
مجلسی، محمد باقر، بحار الأنوار، ۱۳۶۳ش، ج ۴۴، ص۲۶۶
ابن عبد البر، الاستیعاب فى معرفة الاصحاب، ۱۴۱۲ق، ج‏۳، ص۹۳۹
نهج البلاغه، تحقیق صبحی صالح، خطبه ۲۰۷، ص۳۲۳؛ اربلى، کشف الغمة فی معرفة الأئمة، ۱۴۲۱ق، ج۱، ص۵۶۹
طبری، تاریخ الامم و الملوک، ۱۳۸۷ق، ج‏۵، ص۱۴۷
رجوع کنید به: ابن قتیبه، الامامه و السیاسه، ۱۹۹۰، ج۱، ص۱۸۱؛ شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۴ق، ج۱، ص۲۵؛ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۴۲، ص۲۳۴-۲۳۵
بلاذری، انساب الاشراف، ۱۹۹۶-۲۰۰۰، ج۲، ص۴۹۷-۴۹۸
کلینی، الکافی، ۱۳۶۲ش،ج۱، ص۲۹۱؛ ابن شهرآشوب‏، المناقب، ۱۳۷۹ق، ج۳، ص۴۰۱
ابن قتیبة دینوری، الإمامة و السیاسة، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۱۸۴
دینورى، الأخبار الطوال، ۱۳۶۸ش، ص۲۲۱
شیخ طوسی، اختیار معرفة الرجال، ۱۳۴۸ش، ص۱۱۰
شیخ طوسی، اختیار معرفة الرجال، ۱۳۴۸ش، ص۱۱۰
مفید، الإرشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۳۲
طبری، تاریخ الامم و الملوک، ۱۳۸۷ق، ج۵، ص۱۶۰ ؛ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ۱۴۱۵ق، ج۱۳، ص۲۶۷
حیات فکرى و سیاسى ائمه، جعفریان ،ص ۱۵۷-۱۵۸
دینورى، الأخبار الطوال، ۱۳۶۸ش، ص۲۲۰
بلاذری، احمد بن یحیى، أنساب الأشراف‏، ۱۴۱۷ق،ج۳، ص۱۵۰
الطبری، تاریخ الامم و الملوک، ۱۳۸۷ق، ج۵، ص۱۶۵؛ ابن‌الجوزی، المنتظم، ۱۹۹۲، ج۵، ص۱۸۴
مُصْعَب بن عبداللّه، کتاب نسب قریش، ۱۹۵۳، ج۱، ص۵۷-۵۹؛ بخاری، سرّالسلسلة العلویة، ۱۳۸۱ق، ج۱، ص۳۰؛ شیخ مفید، الارشاد، چاپ رسولی محلاتی، ج۲، ص۱۳۵
دلائل الامامة، ۱۴۰۸ق، ج۱، ص۷۴؛ ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی‌طالب، چاپ رسولی محلاتی، ج۴، ص۷۷؛ ابن طلحه شافعی، مطالب السؤول فی مناقب ال الرسول، ۱۴۰۲ق، ج۲، ص۶۹
مطهری در خدمات متقابل اسلام و ایران، ص۱۳۱-۱۳۳؛ شریعتی در تشیع علوی و تشیع صفوی، ص۹۱؛ دهخدا، لغت نامه؛ جعفر شهیدی در زندگانی علی ابن الحسین(ع)، ص۱۲ و یوسفی غروی، تقی‌زاده، سعید نفیسی و کریستین سن از جمله کسانی هستند که نظری متفاوت دارند.
اصفهانی، مقاتل الطالبیین، ۱۴۰۵ق، ص۵۹؛ شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۱۳۵
ابن کثیر، البدایه و النهایه، ۱۴۰۸ق، ج۸، ص۲۲۹
مُصْعَب بن عبداللّه، کتاب نسب قریش، ۱۹۵۳، ج۱، ص۵۹؛ طبری، تاریخ الامم و الملوک، ج۵، ص۴۶۸؛ بخاری، سرّالسلسلة العلویة، ۱۳۸۱ق، ج۱، ص۳۰
مصعب بن عبدالله، کتاب نسب قریش، ۱۹۵۳، ص۵۷؛ یعقوبی، تاریخ الیعقوبی، بیروت، ج۲، ص۲۴۶ـ۲۴۷؛ طبری، تاریخ طبری، ۱۳۸۲-۱۳۸۷ق، ج۵، ص۴۴۶
مقریزی، امتاع الأسماع، ۱۴۲۰ق، ج‌۶، ص۲۶۹
اصفهانی، کتاب الاغانی، ۱۳۸۳ق، ج۲۱، ص۷۸
اصفهانی، کتاب الاغانی، ۱۳۸۳ق، ج۲۱، ص۷۸
سبط ابن جوزی، تذکرة الخواص، ۱۴۰۱ق، ج۱، ص۲۴۹
مُصْعَب بن عبداللّه، کتاب نسب قریش، ۱۹۵۳، ج۱، ص۵۹؛ شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۱۳۵؛ بیهقی، لباب الأنساب و الألقاب و الأعقاب، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۳۴۹؛ ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی‌طالب، چاپ رسولی محلاتی، ج۴، ص۷۷،۱۱۳
مُصْعَب بن عبداللّه، کتاب نسب قریش، ۱۹۵۳، ج۱، ص۵۹؛ شیخ مفید، الارشاد، ج۲، ص۱۳۵؛ ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی‌طالب، ج۴، ص۱۰۹
ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی‌طالب، چاپ رسولی محلاتی، ج۴، ص۱۰۹؛ دلائل الامامة، ۱۴۰۸ق، ج۱، ص۷۴
ابن طلحه شافعی، مطالب السؤول فی مناقب آل الرسول، ۱۴۰۲ق، ج۲، ص۶۹
رک: کاشفی، روضة الشهداء، ۱۳۴۱ش، ج۱، ص۳۸۹ـ۳۹۰؛ امین، اعیان الشیعه، ۱۴۰۳ق، ج۷، ص۳۴
شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۴ق، ج۲، ص۳۰
کلینی، الکافی،۱۳۶۲ش، ج۱، ص۲۹۷
شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۴ق، ج۲، ص۳۱
کلینی، الکافی،۱۳۶۲ش، ج۱، ص۳۰۴
کلینی، الکافی،۱۳۶۲ش، ج۱، ص۲۹۱
شیخ مفید، الارشاد، ج۲، ص۳۲؛ ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی طالب، ج۴، ص۸۷
دینوری، الاخبار الطوال، ۱۳۶۸ش، ص۲۲۲؛ بلاذری، احمد بن يحيى، أنساب الأشراف‏، ۱۴۱۷ق،ج۳، ص۱۵۲
جعفريان، حيات فكرى و سياسى ائمه، ۱۳۸۱ش، ص۱۷۵
ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ۱۹۹۳، ج۳، ص۲۹۱
دینوری، الاخبار الطوال، ۱۳۶۸ش، ص۲۲۴؛ کشّی، محمد بن عمر؛ رجال الکشی، ص۴۸
ابن سعد، البقات الکبری، ۱۴۱۸، ج۱۰، ص۴۴۱؛ طبری، تاریخ الامم و الملوک، ۱۳۸۷، ج۵، ص۳۲۲؛ ابن اعثم کوفی، الفتوح، ۱۹۹۱، ج۴، ص۳۴۹ـ۳۵۰
دینوری، الاخبار الطوال، ۱۳۶۸ش، ص۲۲۴-۲۲۵؛ بلاذری، انساب الاشراف، ج۵، صص۱۲۰-۱۲۱؛ ابن قتبیه، الامامه والسیاسه، ج۱، صص۲۰۲-۲۰۴
ابن سعد، الطبقات الكبرى‏، ۱۴۱۸ق، ج۱۰، ص۴۴۰؛ شیخ طوسی، اختيار معرفة الرجال، ۱۳۴۸ش، ص۵۰؛ ذهبی، شمس الدين، تاريخ الإسلام و وفيات المشاهير و الأعلام‏، ۱۴۰۹ق، ج۵، ص۶؛ ابن عساکر، تاریخ مدینة الدمشق، ۱۴۱۵ق، ج۱۴، ص۲۰۶
طبرسی، احمد بن على ، الاحتجاج، ۱۴۰۳، ج۲، ص۲۹۶
یعقوبی، تاريخ‏ اليعقوبى، دار الصادر، ج۲، ص۲۳۱؛ شیخ طوسی، اختيار معرفة الرجال، ۱۳۴۸ش، ص۴۸؛ اربلی، كشف الغمة في معرفة الأئمة، ۱۴۲۱ق، ج۱، ص۵۷۴
ابن كثير، البداية و النهاية، دار الفكر، ج۸، ص۷۹.
ابن قتیبه، الامامة و السیاسة، ۱۴۱۰، ج۱، ص۲۰۴.
ابن قتیبه، الامامة و السیاسة، ۱۴۱۰، ج۱، ص۲۰۸-۲۰۹.
ابن قتیبه، الامامة و السیاسة، ۱۴۱۰، ج۱، ص۲۱۱.
نجمی، ص۳۴۰
گروهی از تاریخ‌پژوهان، تاریخ قیام و مقتل جامع سیدالشهداء، ج۱، ص۳۹۲
ابن سعد، الطبقات الکبری، خامسه۱، ص۴۴۲؛ بَلاذُری، انساب الاشراف، ج۳، ص۱۵۵؛ مفید، الارشاد، ۱۳۹۹ق، ج۲، ص۳۲.
طبری، تاریخ الأمم و الملوک، ۱۹۶۷م، ج۵، ص۳۳۸.
ابومخنف، مقتل‌الحسین، ص۵؛ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳، ج۲، ص۳۳.
بلاذری، انساب الاشراف، ۱۴۱۷، ج۳، ص۱۶۰؛ شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳، ج۲، ص۳۴
بلاذری، انساب الاشراف، ج۳، ص۱۵۶؛ شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳، ج۲، ص۳۶
مفید، الارشاد، ۱۴۱۳، ج۲، ص۶۶
بلاذری، انساب الاشراف، ج۳، ص۱۵۷-۱۵۹؛ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳، ج۲، ص۳۶-۳۸
مفید، الارشاد، ۱۴۱۳، ج۲، ص۴۱
بلاذری، انساب الاشراف، ج۳، ص۱۶۰؛ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳، ج۲، ص۶۶
ابن سعد، الطبقات الكبرى، ۱۴۱۸، ج۱۰، ص۴۵۰؛ ابن کثیر، البدایة و النهایة، ج۸، ص۱۵۹ و ۱۶۱
الطبری، تاریخ الامم و الملوک، ج۵، ص۴۰۸، مسکویه، تجارب الامم، ۱۳۷۹ش، ج۲، ص۶۷؛ ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ۱۹۶۵، ج۴، ص۵۱
ابن اعثم الکوفی، الفتوح، ۱۹۹۱، ج۵، ص۸۳؛ شیخ مفید، الارشاد، ج۲، ص۸۴؛ محمد بن جریر الطبری، تاریخ طبری، ج۵، ص۴۰۹؛ مسکویه، تجارب الامم، ۱۳۷۹ش، ج۲، ص۶۸؛ علی بن ابی الکرم ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ۱۹۶۵، ج۴، ص۵۲؛ و ابن شهر آشوب، مناقب آل ابیطالب، ج۴، ص۹۶
دینوری، الاخبار الطوال، ۱۳۶۸ش، ص۲۵۳؛ بلاذری، انساب الاشراف، ج۳، ص۱۷۶؛ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، ج۵، ص۴۰۹؛ ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ۱۹۶۵، ج۴، ص۵۲
طبری، تاریخ الامم و الملوک، ج۵، ص۴۱۴؛ ابن‌مسکویه، تجارب‌الامم، ص۷۱.
بلاذری، انساب‌الاشراف، ج۳، ص۱۸۲؛ طبری، تاریخ الامم و الملوک، ج۵،ص۴۱۴؛ مفید، الارشاد، ۱۳۹۹ق، ج۲، ص۸۹؛ ابن‌مسکویه، تجارب‌الامم، صص۷۱-۷۲؛ ابن‌اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۴، ص۵۵.
طبری، تاریخ الأمم و الملوک، ج۵، ص۴۱۷؛ مفید، الارشاد، ۱۳۹۹ق، ج۲، ص۹۱؛ ابن‌اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۴، ص۵۷.
شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۹۱-۹۴؛
طبری، تاریخ الأمم و الملوک، ج۵، ص۴۲۹-۴۳۰
طبری، تاریخ الأمم و الملوک، ج۵، ص۴۲۷ و شیخ مفید، الارشاد، ج۲، ص۹۹
بلاذری، انساب الاشراف، ج۳، ص۳۶۱-۳۶۲؛ الاصفهانی، مقاتل الطالبیین، دارالمعرفه،‌ ص۸۰؛ محمد بن جریر الطبری، تاریخ طبری، ج۵، ص۴۴۶
مفید، الارشاد، ۱۳۹۹ق، ج۲، ص۱۱۲؛ خوارزمی، مقتل‌الحسین(ع)، ج۲، ص۳۶؛ طبرسی، اعلام‌الوری، ج۱، ص۴۶۹.
طبری، تاریخ الأمم و الملوک، ج۵، ص۴۵۰-۴۵۳؛ ابن سعد، الطبقات الکبیر، ج۶، ص۴۴۱؛ ابوالفرج اصفهانی، مقاتل‌الطالبین، ص۱۱۸؛ مسعودی، مروج‌الذهب، ج۳، ص۲۵۸؛ مفید، الارشاد، ۱۳۹۹ق، ج۲، ص۱۱۲.
ابن سعد، الطبقات الکبیر، ج۶، ص۴۴۱، ج۳، ص۴۰۹؛ طبری، تاریخ الأمم و الملوک، ج۵، ص۴۵۳؛ ابوالفرج اصفهانی، مقاتل‌الطالبین، ص۱۱۸؛ مسعودی، مروج‌الذهب، ج۳، ص۲۵۸
بلاذری، انساب‌الاشراف، ج۳، ص۴۱۱؛ طبری، تاریخ الأمم و الملوک، ج۵، ص۴۵۶؛ مسعودی، مروج‌الذهب، ج۳، ص۲۵۹.
الإرشاد، المفید ،ج‏۲،ص۱۱۳، بلاذری، انساب‌الاشراف، ج۳، ص۲۰۴؛ طبری، تاریخ الأمم و الملوک، ج۵، ص۴۵۵؛ مسعودی، مروج‌الذهب، ج۳، ص۲۵۹
طبری، تاریخ‌الأمم و الملوک، ج۵، ص۴۵۶.
اشتهاردی، هفت ساله چرا صدا درآورد؟، ۱۳۹۱ش، ص۱۵۴
سید مرتضی، تنزیه الانبیاء، ص۱۷۶
صالحی نجف‌آبادی، شهید جاوید، ص۱۵۹
صحتی سردرودی، ۱۳۸۵، ص۲۹۶-۲۹۹
ابن‌کثیر، البدایه و النهایه، بیروت، ۱۴۰۸، ج۸، ص۱۹۱؛ طبری، ج۵، ص۴۵۹؛ ابن‌اثیر، الکامل فی التاریخ، ۱۹۶۵، ج۴، ص۸۳
بلاذری، انساب الاشراف، ج۹، ص۳۱۷
ناطق بالحق، ص۱۱
طبرانی، ج۳، ص۱۰۱
ابن سعد، ج۶، ص۴۱۵؛ ابن ابی شیبه، المصنَّف فی الاحادیث و الآثار، ۱۴۰۹ق، ج۶، ص۴۶؛ طبرانی، ج۳، ص۱۰۰
ابن سعد، ج۶، ص۴۱۳ـ ۴۱۷؛ ابن ابی شیبه، المصنَّف فی الاحادیث و الآثار، ۱۴۰۹ق، ج۶، ص۳، ۱۵
بلاذری، انساب الاشراف، ج۲، ص۳۶۶، ۴۵۳؛ دولابی، الذریة الطاهرة، ۱۴۰۷ق، ص۱۰۴؛ طبرانی، ج۳، ص۹۵؛ ناطق بالحق، ص۱۱؛ شیخ مفید، ج۲، ص۲۷
احمد ابن حنبل، المسند، بیروت، ج۳، ص۲۶۱؛ ترمذی، سنن الترمذی، ۱۴۰۳ق، ج۵، ص۳۲۵
ابن سعد، ج۶، ص۴۱۳؛ بلاذری، انساب الاشراف، ج۲، ص۱۲۳
کلینی، الکافی، ۱۴۰۱ق، ج۶، ص۴۷۳ـ۴۷۴؛ صدوق، الامالی، ص۱۹۳، ۵۴۳
یعقوبی، تاریخ الیعقوبی، ج۲، ص۲۲۶؛ ابن سعد، ج۶، ص۴۰۹
ابن سعد، ج۶، ص۴۱۴ـ۴۱۵
ابن سعد، ج۶، ص۴۱۰؛ طبرانی، ج۳، ص۱۱۵؛ ابن عبدالبرّ، الاستیعاب، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۳۹۷
احمد بن حنبل، المسند، بیروت، ج۴، ص۱۷۲؛ حاکم نیشابوری، المستدرک، ۱۴۰۶ق، ج۳، ص۱۷۷
شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمه، ۱۴۰۵ق، ج۱، ص۲۶۲؛ سید بن‌طاوس، الطرائف، ۱۴۰۰ق، ج۱، ص۱۷۴؛ الخوارزمی، مقتل الحسین، ج۱، ص۱۴۶
احمد بن حنبل، المسند، بیروت، ج۲، ص۴۴۰؛ حاکم نیشابوری، المستدرک، ۱۴۰۶ق، ج۳، ص۱۶۶؛ ترمذی، سنن ترمذی، ۱۴۰۳ق، ج۵، ص۳۲۴
ابن اعثم کوفی، الفتوح، ۱۹۹۱، ج۳، ص۴۰
ابن سعد، ج۶، ص۴۰۸؛ ابن ابی شیبه، المصنَّف فی الاحادیث و الآثار، ۱۴۰۹ق، ج۷، ص۲۶۹
ابن شهرآشوب، مناقب آل ابی‌طالب، ج۳، ص۴۰۱؛ علامه مجلسی، بحارالانوار، ج۴۳، ص۳۱۹
طبرسی، مشکاة الانوار، ۱۳۸۵ق، ص۱۷۰؛ محدث نوری، مستدرک الوسائل، ج۸، ص۳۹۳
ابن شهرآشوب، مناقب آل ابی‌طالب، ج۴، ص۷۳
شیخ صدوق، الخصال، ۱۴۰۳ق، ج۱، ص۱۳۵؛ علامه مجلسی، بحارالانوار، ج۴۳، ص۳۳۳؛ شیخ حر عاملی، وسائل الشیعه، ج۹، ص۴۴۷
ابن سعد، ج۶، ص۴۱۳
ابن عساکر، تاریخ مدینة الدمشق، ۱۴۱۵ق، ج۱۴، ص۱۸۵
ابن عساکر، تاریخ مدینة الدمشق، ۱۴۱۵ق، ج۷۰، ص۱۹۶ـ۱۹۷؛ برای موارد مشابه رجوع کنید به ابن حزم، المُحَلّی، بیروت، ج۸، ص۵۱۵؛ اربلی، کشف الغمه، ۱۴۲۶ق، ج۲، ص۴۷۶
اربلی، کشف الغمه، ۱۴۲۶ق، ج۲، ص۴۷۸ـ۴۷۹
ابن شهرآشوب، مناقب آل ابی‌طالب، ج۴، ص۷۲ـ۷۳
قاضی نعمان، دعائم الاسلام، ج۲، ص۳۳۹
مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۴۴، ص۱۹۶؛ ابن ابی الدنیا، مکارم الاخلاق، ص۱۴۰؛ کافی،‌ الکلینی، ۱۴۰۱ق، ج۴، ص۴۷
ابن شهرآشوب، مناقب آل ابی‌طالب، ۱۳۸۵ش، ج۴، ص۸۳
ابن شهرآشوب، مناقب آل ابی‌طالب، ۱۳۸۵ش، ج۴، ص۷۳-۷۴
ابن عساکر، تاریخ مدینة الدمشق، ۱۴۱۵ق، ج۴۳، ص۲۲۴-۲۲۵
ابن شهرآشوب، مناقب آل ابی‌طالب، ۱۳۸۵ش، ج۴، ص۷۳
رک: طبرسی، الاحتجاج، ۱۳۸۶ق، ج۲، ص۲۳
ابن سعد، ج۶، ص۴۰۹ـ۴۱۰، ۴۱۵
ابن طاووس، اللهوف، ۱۴۱۴ق، ص۲۲۵
نوری، ص۲۰۸ - ۲۰۹؛ قمی، ص۵۲۴ -۵۲۵
سایت خبری فردا
کلیدار، تاریخ کربلاء و حائرالحسین(ع)، ص۵۱ـ۵۲، ۵۸ـ۶۰؛
کرباسی، تاریخ المراقدالحسین و اهل بیته و انصاره، ج۱، ص۲۴۵ـ۲۵۰؛ طعمه، تاریخ مرقد الحسین و العباس، ص۷۰ـ۷۳
علامه مجلسی، بحار، ج۹۸، ص۱۷۷ـ۱۷۸، ۱۹۸ـ۱۹۹، ۲۵۹ـ۲۶۰
کرباسی، تاریخ المراقدالحسین و اهل بیته و انصاره، ج۱، ص۲۵۵ـ۲۵۹
طعمه، تاریخ مرقد الحسین و العباس، ص۸۷ـ ۹۳
کلیدار، تاریخ کربلاء و حائرالحسین(ع)، ص۱۷۱ـ۱۷۳
ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیین، دارالمعرفه، ص۳۹۵ـ۳۹۶؛ طوسی، الامالی، ص۳۲۵ـ۳۲۹
Longrigg, Four centuries of modern Iraq,217
خبرگزاری ابناء
علامه مجلسی، بحارالانوار، ج۶۸، ص۱۳۰،‌ ح۶۲؛ برخی نیز نخستین زائر را عبیدالله بن حر جعفی می‌دانند (طبری، تاریخ الامم و الملوک، ج۴، ص۴۷۰)
سید بن طاوس، اللهوف علی قتلی الطفوف، ۱۴۱۷ق، ص۱۱۴
ابن قولویه، کامل الزیارات، ۱۴۱۷ق، ص۲۲۰، ۴۳۹؛ طوسی، تهذیب الاحکام، ۱۴۰۱ق، ج۶، ص۴۲-۶۹
اسرار عاشورا، ۱۳۷۳ش، ج۲، ص۱۰۳-۱۰۵؛ سایت غدیر
«من زار الحسین(ع) عارفاً بحقّه، غفر الله له ما تقدم من ذنبه و ما تأخر؛ هر کس امام حسین(ع) را با شناخت حق او زیارت کند، خداوند گناهان گذشته و آینده او را می‌آمرزد.» کامل الزیارات، ص۱۳۸، باب۵۴، ح۱
برخی از این ثواب‌ها عبارت‌اند:

    ثواب دو ماه اعتکاف و روزه در مسجدالحرام دارد.
    ثواب هزار شهید دارد

مفاتیح الجنان
کامل الزیارات، ص۱۱۳
کامل الزیارات، ص۱۶۴
کامل الزیارات، ص۱۷۳
شیخ مفید، کتاب المزار، ص۵۳

زیارت امام حسین در روز نیمه شعبان فضایل بسیاری دارد که در اینجا به چند مورد آن اشاره شده است پس اگر این مطلب را بخوانید مطمئنا شما نیز در نیمه شعبان آقا را با زیارات ذکر شده در این متن و زیارت عاشورای معروفه زیارت خواهید کرد در ادامه با ماشید

زیارت امام حسین علیه‌السلام از اعمالی است که در اکثر اوقات و ایام مقدس نظیر روز عرفه، ابتدا و نیمه ماه‌های رجب و شعبان و رمضان و دیگر ایام از جانب معصومین (ع) بر آن تأکید شده است.

از جمله این مناسبت‌ها، زیارت ایشان در نیمه ماه شعبان است که روایات بسیاری در فضیلت آن به دست ما رسیده است. در این نوشتار علاوه بر ذکر متن زیارت سیدالشهدا (ع) در شب و روز پانزدهم ماه شعبان به همراه ترجمه آن، بر آنیم تا گوشه‌ای از فضایل و ثواب زیارت ایشان را در این مناسبت، طبق روایات نقل شده از اهل‌بیت (ع) یادآور شویم.

 

گفتار مرحوم محدث شیخ عباس قمی رحمه‌الله در کتاب گرانسنگ مفاتیح‌الجنان در خصوص این زیارت:

 بدان که احادیث بسیار در فضیلت زیارت آن حضرت در نیمه شعبان وارد شده است و بس است در این باب آن‌که به چندین سند معتبر از حضرت امام زین‌العابدین (ع) و امام جعفر صادق (ع) وارد شده که هر که خواهد مصافحه کند با او صد و بیست و چهار هزار پیغمبر، پس باید که زیارت کند قبر ابى‌عبد الله الحسین (ع) را در نیمه شعبان، به درستی که ملائکه و ارواح پیغمبران رخصت می‌طلبند و به زیارت آن حضرت مى‏‌آیند پس خوشا به حال آن‌که مصافحه کند با ایشان و ایشان مصافحه کنند با او و با ایشانند پنج پیغمبر اولوالعزم، نوح، ابراهیم، موسى، عیسى و محمد صلى الله علیه و آله و علیهم أجمعین. راوى گفت پرسیدم که به چه سبب ایشان را اولوا العزم مى‏‌نامند؟ فرمود به جهت آن‌که ایشان مبعوث شده‏‌اند به مشرق و مغرب و جن و انس [۱] و اما الفاظ زیارت، پس دو نحو نقل شده؛ یکى همان زیارت است که براى اول رجب نقل شد [۲] دیگر زیارتى است که شیخ کفعمى در کتاب بلد الامین از حضرت صادق (ع) نقل کرده و آن زیارت چنین است:

مى‏‌ایستى نزد قبر آن حضرت و مى ‌گویی:

الْحَمْدُ لِلَّهِ الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ‏

 ستایش خداى را که بلند مرتبه و بزرگ است

وَ السَّلاَمُ عَلَیْکَ أَیُّهَا الْعَبْدُ الصَّالِحُ الزَّکِیُّ أُودِعُکَ شَهَادَهً مِنِّی لَکَ تُقَرِّبُنِی إِلَیْکَ فِی یَوْمِ شَفَاعَتِکَ‏

 و سلام بر تو اى بنده شایسته پاکیزه صفات، من ودیعه مى‏‌گذارم گواهى خود را نزد تو تا به تو روز شفاعتت مرا نزدیک گرداند

أَشْهَدُ أَنَّکَ قُتِلْتَ وَ لَمْ تَمُتْ بَلْ بِرَجَاءِ حَیَاتِکَ حَیِیَتْ قُلُوبُ شِیعَتِکَ وَ بِضِیَاءِ نُورِکَ اهْتَدَى الطَّالِبُونَ إِلَیْکَ‏

 شهادت مى‌‏دهم که تو اى بزرگوار کشته شدى اما نمردى بلکه زنده جاوید شدى و دل‌هاى شیعیانت هم طفیل حیات ابدت به زندگانى جاوید امیدوار است و به روشنى نور جمالت طالبان حضرتت به سوى تو ره یافتند

وَ أَشْهَدُ أَنَّکَ نُورُ اللَّهِ الَّذِی لَمْ یُطْفَأْ وَ لاَ یُطْفَأُ أَبَداً وَ أَنَّکَ وَجْهُ اللَّهِ الَّذِی لَمْ یَهْلِکْ وَ لاَ یُهْلَکُ أَبَداً

 و گواهى مى‌‏دهم که تو آن نور خدایى که از ازل روشن بوده و تا ابد هیچ‌کس آن را خاموش نتواند کرد و تو وجه باقى الهى که آن وجه باقى از ازل تا ابد هرگز نابود و فانى نخواهد گشت

وَ أَشْهَدُ أَنَّ هَذِهِ التُّرْبَهَ تُرْبَتُکَ وَ هَذَا الْحَرَمَ حَرَمُکَ وَ هَذَا الْمَصْرَعَ مَصْرَعُ بَدَنِکَ‏

 و گواهى مى‌دهم که این تربت پاک کربلا خاک کوى توست و این حرم شریف، حرم مطهر تو و این مکان، جایى است که بدن مبارکت در این‌جا به خاک افتاده

لاَ ذَلِیلَ وَ اللَّهِ مُعِزُّکَ وَ لاَ مَغْلُوبَ وَ اللَّهِ نَاصِرُکَ‏

 به خدا قسم که هر کس نزد تو عزیز است هرگز خوار نشود و یار و ناصر تو مغلوب نخواهد گشت

هَذِهِ شَهَادَهٌ لِی عِنْدَکَ إِلَى یَوْمِ قَبْضِ رُوحِی بِحَضْرَتِکَ وَ السَّلاَمُ عَلَیْکَ وَ رَحْمَهُ اللَّهِ وَ بَرَکَاتُهُ [۳]

 این شهادت نزد تو باشد تا هنگام مرگ که روحم را حضور حضرتت قبض کنند و سلام و رحمت و برکات خدا بر جان پاک تو باد.

 

فضیلت زیارت امام حسین (ع) در شب نیمه شعبان در کتاب مفاتیح‌الجنان این‌گونه آمده است:

افضل اعمال این شب و باعث آمرزش گناهان است و هر که خواهد با او مصافحه کند روح صد و بیست و چهار هزار پیغمبر زیارت کند آن جناب را در این شب [۴] و اقل زیارت آن حضرت آن است که به بامى برآید و به جانب راست و چپ نظر کند پس سر به جانب آسمان کند پس زیارت کند آن حضرت را به این کلمات «السَّلامُ عَلَیْکَ یَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ السَّلامُ عَلَیْکَ وَ رَحْمَهُ اللَّهِ وَ بَرَکَاتُهُ» و هر کس در هر کجا باشد در هر وقت که آن حضرت را به این کیفیت زیارت کند امید است که ثواب حج و عمره براى او نوشته شود. [۵]

 

زیارتی دیگر که هم برای نیمه شعبان و هم برای اول ماه رجب نقل شده است:

از حضرت صادق (ع) روایت است که هر که زیارت کند امام حسین (ع) را در روز اول ماه رجب، البته حق تعالى بیامرزد او را و از ابن ابى‌نصر منقول است که از حضرت امام رضا (ع) سؤال کرد که در کدام وقت بهتر است که زیارت کنیم امام حسین (ع) را؟ فرمود که در نصف رجب و نصف شعبان. شیخ مفید و سید بن طاوس ذکر کرده‌‌‏اند که این زیارت که ذکر مى‌‏شود براى روز اول رجب و شب نیمه شعبان است و لکن شهید علاوه کرده بر آن شب اول رجب و شب و روز نیمه رجب و روز نیمه شعبان را، پس به حسب فرموده ایشان این زیارت براى شش وقت است و کیفیت آن زیارت این است؛ هر گاه خواستى زیارت کنى اباعبدالله الحسین (ع) را در این اوقات غسل کن و پاکیزه‌‏ترین جامه‏‌هاى خود را بپوش و بایست بر در قبه مطهره آن حضرت رو به قبله و سلام کن بر جناب رسول خدا (ص) و بر امیرالمؤمنین (ع) و بر حضرت فاطمه (س) و بر امام حسن و امام حسین و بر باقى امامان صلوات الله علیهم أجمعین و بعد از این بیاید در اذن دخول زیارت عرفه کیفیت سلام کردن بر این بزرگواران؛‏

پس داخل شو و بایست نزد ضریح مقدس و صد مرتبه بگو:

اللَّهُ أَکْبَرُ

 خدا بزرگتر است

پس بگو:

السَّلاَمُ عَلَیْکَ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ السَّلاَمُ عَلَیْکَ یَا ابْنَ خَاتَمِ النَّبِیِّینَ‏

 سلام بر تو اى فرزند رسول خدا سلام بر تو اى فرزند خاتم پیغمبران

(السَّلاَمُ عَلَیْکَ یَا ابْنَ سَیِّدِ الْمُرْسَلِینَ) السَّلاَمُ عَلَیْکَ یَا ابْنَ سَیِّدِ الْوَصِیِّینَ‏

 (سلام بر تو اى فرزند سید رسولان حق) سلام بر تو اى فرزند سید جانشینان پیغمبران

السَّلاَمُ عَلَیْکَ یَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ السَّلاَمُ عَلَیْکَ یَا حُسَیْنَ بْنَ عَلِیٍ‏

 سلام بر تو اى اباعبدالله سلام بر تو اى حسین‌بن‌على

السَّلاَمُ عَلَیْکَ یَا ابْنَ فَاطِمَهَ سَیِّدَهِ نِسَاءِ الْعَالَمِینَ السَّلاَمُ عَلَیْکَ یَا وَلِیَّ اللَّهِ وَ ابْنَ وَلِیِّهِ‏

 سلام بر تو اى فرزند فاطمه زهرا سیده زنان عالم سلام بر تو اى ولى خدا فرزند ولى خدا

السَّلاَمُ عَلَیْکَ یَا صَفِیَّ اللَّهِ وَ ابْنَ صَفِیِّهِ السَّلاَمُ عَلَیْکَ یَا حُجَّهَ اللَّهِ وَ ابْنَ حُجَّتِهِ‏

 سلام بر تو اى برگزیده خدا فرزند برگزیده خدا سلام بر تو اى حجت خدا فرزند حجت خدا

السَّلاَمُ عَلَیْکَ یَا حَبِیبَ اللَّهِ وَ ابْنَ حَبِیبِهِ السَّلاَمُ عَلَیْکَ یَا سَفِیرَ اللَّهِ وَ ابْنَ سَفِیرِهِ‏

 سلام بر تو اى دوست و حبیب خدا فرزند حبیب خدا سلام بر تو اى سفیر خدا فرزند سفیر خدا

السَّلاَمُ عَلَیْکَ یَا خَازِنَ الْکِتَابِ الْمَسْطُورِ السَّلاَمُ عَلَیْکَ یَا وَارِثَ التَّوْرَاهِ وَ الْإِنْجِیلِ وَ الزَّبُورِ

 سلام بر تو اى خازن و نگهبان مسطور در کتاب آسمانى سلام بر تو اى وارث علوم تورات موسى و انجیل عیسى و زبور داود

السَّلاَمُ عَلَیْکَ یَا أَمِینَ الرَّحْمَنِ السَّلاَمُ عَلَیْکَ یَا شَرِیکَ الْقُرْآنِ‏

 سلام بر تو اى امین رحمان سلام بر تو اى شریک با قرآن

السَّلاَمُ عَلَیْکَ یَا عَمُودَ الدِّینِ السَّلاَمُ عَلَیْکَ یَا بَابَ حِکْمَهِ رَبِّ الْعَالَمِینَ‏

 سلام بر تو اى عمود و نگهبان دین اسلام سلام بر تو اى درگاه علم و حکمت پروردگار عالم

(السَّلاَمُ عَلَیْکَ یَا بَابَ حِطَّهٍ الَّذِی مَنْ دَخَلَهُ کَانَ مِنَ الْآمِنِینَ)

 (سلام بر تو اى باب حطه که هر که در آن در وارد شود از هر بلا ایمن است)

السَّلاَمُ عَلَیْکَ یَا عَیْبَهَ عِلْمِ اللَّهِ السَّلاَمُ عَلَیْکَ یَا مَوْضِعَ سِرِّ اللَّهِ‏

 سلام بر تو اى صندوق و مخزن علم حق سلام بر تو اى موضع و محل سر خدا

السَّلاَمُ عَلَیْکَ یَا ثَارَ اللَّهِ وَ ابْنَ ثَارِهِ وَ الْوِتْرَ الْمَوْتُورَ

 سلام بر تو اى کسى که خدا از خون پاک تو و پدر بزرگوارت که به ناحق ریختند انتقام مى‌‏کشد و از ظلم وارد بر تو دادخواهى مى‏‌کند

السَّلاَمُ عَلَیْکَ وَ عَلَى الْأَرْوَاحِ الَّتِی حَلَّتْ بِفِنَائِکَ وَ أَنَاخَتْ بِرَحْلِکَ‏

 سلام بر تو و بر ارواح پاکى که در حرم مطهرت با تو مدفونند بر جمیع شما از من درود و تحیت و سلام خدا باد تا من هستم و تا لیل و نهار در جهان برقرار است

بِأَبِی أَنْتَ وَ أُمِّی وَ نَفْسِی یَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ لَقَدْ عَظُمَتِ الْمُصِیبَهُ

 پدر و مادرم و جانم فداى شما اى اباعبدالله تعزیتت در عالم بزرگ

وَ جَلَّتِ الرَّزِیَّهُ بِکَ عَلَیْنَا وَ عَلَى جَمِیعِ أَهْلِ الْإِسْلاَمِ‏

 و مصیبتت در جهان بر ما شیعیان و تمام اهل اسلام سخت و عظیم و ناگوار و دشوار بود

فَلَعَنَ اللَّهُ أُمَّهً أَسَّسَتْ أَسَاسَ الظُّلْمِ وَ الْجَوْرِ عَلَیْکُمْ أَهْلَ الْبَیْتِ‏

 پس خدا لعنت کند امتى را که اساس ظلم و ستم را بر شما خاندان رسالت بنیاد کردند

وَ لَعَنَ اللَّهُ أُمَّهً دَفَعَتْکُمْ عَنْ مَقَامِکُمْ وَ أَزَالَتْکُمْ عَنْ مَرَاتِبِکُمُ الَّتِی رَتَّبَکُمُ اللَّهُ فِیهَا

 و خدا لعنت کند امتى را که شما را از مقام و مرتبه (خلافت) خود منع کردند و رتبه‏‌اى که خدا به شما عطا کرده بود از شما گرفتند.

بِأَبِی أَنْتَ وَ أُمِّی وَ نَفْسِی یَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ‏

 پدر و مادرم و جانم فداى شما اهل‌بیت باد اى اباعبدالله

أَشْهَدُ لَقَدِ اقْشَعَرَّتْ لِدِمَائِکُمْ أَظِلَّهُ الْعَرْشِ مَعَ أَظِلَّهِ الْخَلاَئِقِ‏

 گواهى مى‌‏دهم که براى خون پاک شما که ریخته شد سرادق عرش و ارکان و ارواح خلایق به لرزه درآمد.

وَ بَکَتْکُمُ السَّمَاءُ وَ الْأَرْضُ وَ سُکَّانُ الْجِنَانِ وَ الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ

 و براى شما آسمان و زمین و ساکنان بهشت و خلق بر و بحر همه گریستند.

صَلَّى اللَّهُ عَلَیْکَ عَدَدَ مَا فِی عِلْمِ اللَّهِ لَبَّیْکَ دَاعِیَ اللَّهِ‏

 درود خدا بر تو باد به عدد آن‌چه در علم خداست من دعوت خدا را اجابت کردم.

إِنْ کَانَ لَمْ یُجِبْکَ بَدَنِی عِنْدَ اسْتِغَاثَتِکَ وَ لِسَانِی عِنْدَ اسْتِنْصَارِکَ فَقَدْ أَجَابَکَ قَلْبِی وَ سَمْعِی وَ بَصَرِی‏

 اگر به بدنم در هنگام استغاثه تو و هنگام یارى طلبیدنت به زبانم تو را اجابت نکردم لیکن قلب و گوش و چشم عالم ارواح من دعوتت را اجابت کرد.

سُبْحَانَ رَبِّنَا إِنْ کَانَ وَعْدُ رَبِّنَا لَمَفْعُولاً أَشْهَدُ أَنَّکَ طُهْرٌ طَاهِرٌ مُطَهَّرٌ مِنْ طُهْرٍ طَاهِرٍ مُطَهَّرٍ

 منزه است پروردگار ما که البته وعده آن ذات اقدس منجز و واقع خواهد شد گواهى مى‌‏دهم که وجود تو در منتهاى پاکیست و از خاندان پاک عصمت و طهارت است.

طَهُرْتَ وَ طَهُرَتْ بِکَ الْبِلاَدُ وَ طَهُرَتْ أَرْضٌ أَنْتَ بِهَا (فِیهَا) وَ طَهُرَ حَرَمُکَ‏

 و از کمال پاکى و پاکیزگى تو بلاد همه از لوث کفر و شرک پاک شد و بلکه سرزمینى که تو در آن بودى و حریم مطهرت همه پاک گردید.

أَشْهَدُ أَنَّکَ (قَدْ) أَمَرْتَ بِالْقِسْطِ وَ الْعَدْلِ وَ دَعَوْتَ إِلَیْهِمَا

آخر آن ماجرای بی سر چه شد؟ نه ماجرای کربلا با شهادت امام حسین و اسارت بانوان حرم تمام نشد بلکه هیچ گاه و هیچ گاه تمام نخواهد شد حتی زمانی که حضرت ظهور کند و قاتلان ابا عبدالله را دوباره به هلاک برساند نه این ماجرا تا ابد ادامه دارد و قاتلان مولا در قیامت عذاب میبینند و میبینند تا ابد و در آتش جاودانه خواهند بود! پس این ماجرا تمام نخواهد شد! اما بلایی در همان عصر بر سر آنان آمد که در دنیا به ذلت کشیدشان و آتش را زودتر برایشان مهیا نمود.

یزید بن معاویه

از نظر تاريخ، خصوصاً تاريخ تشيع، مسلّم است كه عامل اصلی شهادت امام حسين (ع) و يارانش، يزيد بن معاويه بوده است. او پس از اینکه سر بریده حضرت را نزدش آوردند با چوب به دندان‌های مبارک امام می‌زد. ماجرای هلاکت یزید به این شرح است که او روزی با سربازانش برای شکار به صحرا رفت و برای شکار آهویی به اصحابش گفت: «خودم به تنهایی برای شکار این آهو اقدام می‌کنم و کسی با من نیاید.» فرار آهو باعث شد که یزید از سربازانش دور شود و آنها هر چه به دنبال او گشتند، او را پیدا نکردند. یزید بن معاویه در صحرا به صحرانشینی برخورد کرد که از چاه آب می‌کشید. مقداری آب به یزید داد ولی بر او تعظیم و سلامی نکرد که یزید خشمگین شد و گفت: «اگر بدانی که من کیستم بیشتر من را احترام می‌کنی»، آن اعرابی گفت: «ای برادر تو کیستی؟»، که یزید در پاسخ گفت: «من امیرالمومنین یزید پسر معاویه هستم.» صحرانشین هنگامی که یزید بن معاویه را شناخت، خشمگین شد و شمیشر را به سمت یزید فرود آورد اما بر سر اسب اصابت کرد و اسب پا به فرار گذاشت و یزید آنقدر بر زمین کشیده شد که به هلاکت رسید.
تور کربلا
 
عبیدالله بن زیاد

عبید الله زیاد عامل مهم قتل مسلم بن عقیل پیش از رسیدن امام حسین (ع) به کربلا و روانه کردن سپاهیان خود به سوی حضرت و به شهادت رساندن ایشان بود و پس از واقعه عاشورا، خاندان امام (ع) را به اسارت برد. عبیید الله پس از پیروزی لشکریان مختار، با سپاه خود به سوی آنان آمد، و سپاه مختار عقب نشینی کرد. مختار که اساساً در پی هلاک ابن زیاد و افراد دیگری بود که در واقعه کربلا دست داشتند، ابراهیم بن مالک اشتر را با سپاه برای مقابله با ابن زیاد فرستاد. ابراهیم که می‌خواست قبل از ورود ابن زیاد به سرزمین عراق، به وی برسد، در نزدیکی موصل به لشکر شام رسید. در جنگ شدیدی که میان عراقیان و شامیان آغاز شد، ابن زیاد شکست خورد (محرم ۶۷) و همراه با یارانش به قتل رسید. براساس روایتی از ابومخنف، ابراهیم بن اشتر خود در جنگ تن به تن، ابن زیاد را به قتل رسانده است.

  تور کربلا
عمر بن سعد

عمر بن سعد بن ابی وقّاص معروف به عمر سعد و ابن سعد ، فرمانده سپاه عبیدالله بن زیاد در واقعه کربلا بوده است. او با لشکر چهار هزار نفری به کربلا رفت و نخستین تیر را به سوی حسین (ع) و یارانش رها کرد و پس از شهادت امام حسین (ع) و یارانش دستور داد بر بدن آنان اسب بتازند. ابن سعد به حکومت ری نرسید و در سال ۶۶ ق به دست مختار ثقفی کشته شد. او از شخصیت‌های منفور نزد شیعیان بوده و در زیارت عاشورا لعن شده است.

ابن سعد به هنگام قیام سلیمان بن صُرَد خزاعی کوفی به خونخواهی از قاتلان امام حسین (ع) در سال 65 هجری قمری، از ترس کشته شدن به دست مردم، شب ها در دارالاماره می‌خوابید و یک سال بعد هنگامی که مختار بن ابی عبید ثقفی قیام کرد و بر کوفه مسلط شد همراه با محمد بن اشعث که او نیز از شرکت کنندگان اصلی جنگ کربلا بود، فرار کرد. اما بعد از شورش مردم کوفه بر ضد مختار، به کوفه بازگشت و با دیگر سران مخالف مختار، رهبری مردم را به دست گرفت، ولی با شکست کوفیان بار دیگر از کوفه گریخت و به سوی بصره رفت تا به مصعب بن زبیر پناهنده شود. مختار یکی از فرماندهان خود را به نام ابوقلوص شبامی به تعقیب آنان فرستاد. وی ابن سعد را دستگیر کرده به نزد مختار آورد و ابن سعد و پسرش حفص بن عمر بن سعد که او نیز در مجلس حاضر بود به دستور مختار کشته شدند. مختار پس از آتش زدن بدن آنان سرهای آن دو را برای محمد بن حنفیه به مدینه فرستاد. در روایت تاریخی دیگر آمده است که ابتدا مختار، ابن سعد را به شفاعت عبدالله ابن جَعده بن هُبیره مخزومی امان داد، زیرا خواهر مختار یا به قولی دختر مختار همسر عمر بن سعد بود؛ اما پس از اعتراض محمد بن حنفیه به مختار، وی به یکی از فرماندهان سپاه خویش دستور داد تا ابن سعد را در خانه‌اش دستگیر کرده سر از تنش برگیرد.

 
  تور کربلا
شمر بن ذی الجوشن

شمر یکی از منفورترین اشخاصی است که در جنگ با امام حسین (ع) شرکت داشته و از او به نفرت یاد می‌شود. در بسیاری از روایات، شمر را عامل به شهادت رساندن امام در گودال قتلگاه می‌دانند. هم چنین او پس از به شهادت رساندن امام حسین (ع) قصد حمله به امام سجاد (ع) داشته که عده ای مانع او می شوند. شمر نیز مانند بسیاری دیگر از عوامل دشمن در واقعه عاشورا، به فرمان مختار به هلاکت رسید. در پی قیام مختار ثقفی در سال ۶۶، شمر در جنگ علیه او شرکت کرد اما مختار وی و دیگر امرای اموی را در جنگ جَبّانة السَبیع (از محله‌های کوفه) شکست داد و شمر از کوفه گریخت. مختار جمعی را به همراه غلام خود به دنبال او فرستاد اما شمر غلام مختار را کشت و به قریه‌ای به نام کلتانیه (بین شوش و روستای صَیمره) رفت و نامه‌ای برای مُصعَب بن زبیر فرستاد که آماده جنگ با مختار بود، اما برخی از سپاهیان مختار، شمر را محاصره کردند و در حالی که یارانش گریخته بودند، او را کشتند و سرش را نزد مختار فرستادند و بدنش را پیش سگان انداختند، مختار نیز سر شمر را برای محمد بن حنفیه فرستاد.
  تور کربلا

 
محمد بن اشعث

محمد بن اشعث از عوامل دستگیری مسلم بن عقیل بود و در روز عاشورا انتساب امام حسین (ع) به پیامبر اکرم (ص) انکار کرد و به همین دلیل، مورد نفرین امام (ع) قرار گرفت. در برخی روایات آمده است که او در روز عاشورا با نیش عقربی به هلاکت رسید اما منابع قوی تر، خبر از هلاکت او در قیام مختار می‌دهند. محمد بن اشعث و دیگر قاتلان امام حسین (ع)، هنگامی که شنیدند مختار در جستجوی آنان است، گریختند و زمانی که از شورش اهالی کوفه باخبر شدند به کوفه برگشتند و فرماندهی این شورش را بر عهده گرفتند اما بعد از اینکه شورش شکست خورد، محمد بن اشعث به همراه شبث بن ربعی و دیگر قاتلان امام حسین (ع) به بصره گریختند و مصعب بن زبیر را به جنگ با مختار تحریک کردند. ابن اشعث سال ۶۷ق در جنگ مصعب با مختار کشته شد.
  تور کربلا

 
هانی بن ثبیت حضرمی

او قاتل عبدالله بن علی بن ابی طالب و جعفر بن علی بن ابی طالب معرفی شده است و در زیارت ناحیه مقدسه به عنوان قاتل این دو فرزند امام علی(ع) لعن شده است. هانی بن ثبیت در روز عاشورا به همراه رحیل بن خیثمه جعفی و جریر بن مسعود حضرمی کمان و لباس‌های امام را ربودند. او که به دستور ابن سعد بر پیکر مطهر امام حسین (ع) تاخته بود، سرانجام به دستور مختار در سال 66 هجری قمری کشته شد.
  تور کربلا

 
حرمله بن کاهل اسدی

حرمله در روز عاشورا از تیراندازان سپاه عمر بن سعد بود. او حضرت علی اصغر را با تیر سه شعبه به شهادت رساند که به همین دلیل از او با نفرت زیادی یاد می‌شود و در زیارت عاشورا مورد لعن قرار گرفته است. او هم چنین در شهادت حضرت اباالفضل العباس (ع) نیز نقش داشت و حامل سر مبارک ایشان به کوفه بود. حرمله در قیام مختار، دستگیر شد و به فرمان مختار بن ابوعبید ثقفی، دست و پایش را قطع کردند و سپس او را در آتش سوزاندند. منهال بن عمرو هنگامی که از سفر حج به کوفه برگشت و صحنه مرگ حرمله را از نزدیک مشاهده کرد، ماجرای ملاقاتش با امام سجاد (ع) و نفرین آن حضرت در حق حرمله را برای مختار تعریف کرد. مختار، از این که دعای امام سجاد (ع) به دست او تحقق یافته است، سجده شکر به جای آورد.
  تور کربلا

 
ابحر بن کعب

ابحر در واقعه عاشورا از سپاهیان عمر بن سعد بود. روز عاشورا هنگامی که لشکر دشمن، امام حسین (ع) را محاصره کرد، عبدالله بن حسن از خیمه بیرون آمد و خود را به عمویش رساند. ابحر بن کعب با شمشیر به امام حسین (ع) حمله کرد، عبدالله دستش را سپر آن حضرت کرد و بحر شمشیرش را فرود آورد و دست عبدالله را قطع کرد. در برخی روایات، غارت لباس امام حسین(ع) نیز به او نسبت داده شده است. امام حسین (ع) روز عاشورا جامه خود را پاره کرد تا کسی پس از شهادتش آن را از تنش بیرون نیاورد اما بحر بن کعب این لباس را غارت کرد. در برخی منابع آمده است که پس از واقعه عاشورا، دو دست بحر بن کعب، مبتلا به مرض شد. دستان او در زمستان آب (خونابه) می‌داد و در تابستان مانند چوب خشک می‌شد و پاهای او فلج شد.
  تور کربلا

 
عبدالله بن ابی حصین

عبدالله بن ابی حصین، در واقعه کربلا از لشکریان عمر بن سعد و در گروه عمرو بن حجاج بود که آب را بر روی امام حسین (ع) و یارانش بستند. روز هفتم محرم، عبیدالله بن زیاد در نامه‌ای از عمر بن سعد خواست که میان آب و امام حسین (ع) جدایی اندازد. هنگامی که این نامه به دست عمر بن سعد رسید، به عمرو بن حجاج دستور داد تا با سربازان خود، مانع دسترسی امام حسین (ع) و یارانش به شریعه فرات شوند. به نقل منابع، عبدالله بن ابی حصین ازدی بجلی به امام حسین (ع) گفت: «به خدا سوگند که جرعه ای از این آب نخواهی نوشید» که امام حسین (ع) در جواب این اقدام او را اینگونه نفرین کردند: «خداوندا! او را تشنه بمیران و هرگز نیامرز». به گزارش حمید بن مسلم ازدی، عبدالله بن ابی حصین پس از واقعه کربلا بیمار شد و هرچه آب می‌نوشید تشنگی‌اش برطرف نمی‌شد تا اینکه از دنیا رفت.

  تور کربلا
 
بجدل بن سلیم کلبی

بجدل از سپاهیان عمر بن سعد در واقعه عاشورا است که پس از شهادت امام حسین(ع)، به انگشتر امام (ع) طمع می کند و برای سرقت آن، انگشت مبارک حضرت را قطع کرد. بجدل بن سلیم در قیام مختار دستگیر شد، و به دستور مختار ابتدا انگشتان و سپس دو پای او را قطع کردند و آنقدر در خون خود غلتید تا اینکه جان داد.

 
اسحاق بن حیوه حضرمی

او در روز عاشورا از لشکریان عمر بن سعد بود که به دستور عمر بن سعد داوطلبانه به همراه تعدادی با اسب بر بدن مبارک امام حسین (ع) تاخت. هم چنین در برخی منابع، سرقت لباس های امام را به او نسبت داده اند. او پس از واقعه عاشورا به بیماری پیسی مبتلا، و چهره‌اش دگرگون شد و موهایش ریخت. مختار ثقفی، دست و پای ده نفری که بر بدن امام حسین (ع) اسب تاخته بودند را با میخ آهنین بست و بر پشتشان اسب تاخت تا آنکه کشته شدند.

  تور کربلا
 
سنان بن انس نخعی

سنان بن انس یکی از عوامل مهم در شهادت امام حسین (ع) بوده. او در آخرین لحظات حیات امام حسین (ع)، هنگامی که حضرت در گودال قتلگاه افتاده بودند و کسی از سپاه عمر سعد جرأت تمام کردن کار را نداشت؛ سنان بن انس تأثیر مهمی در تحریک دیگران برای به شهادت رساندن امام حسین (ع) داشت. در هنگام آشفتگی اوضاع کوفه پس از مرگ یزید، سنان که به عنوان یکی از قاتلان اصلی حسین(ع) شناخته می‌شد؛ زندگی پنهانی در پیش گرفت و در برخی از نقل‌ها، پس از قیام مختار ثقفی، از کوفه خارج شد و به بصره و اطراف آن گریخت و در برخی منابع آمده که سنان به دست یاران مختار ثقفی کشته شد.

یزدیها از همین الان دست بکار شدند

تور کربلا تا اربعین

امسال مردم دین دار و محب اهل بیت یزد تصمیم گرفته اند که 30 موکب در مسیر نجف اشرف تا کربلای معلی برپا کنند. خداوند از این عزیزان قبول کند ان شاءالله

سیدمحمود حسینی ، مسئول اجرایی ستاد مردمی اربعین حسینی استان یزد با بیان این‌که اقدامات لازم در این مورد آغاز شده است، گفت: طبق برنامه‌ریزی‌های انجام شده در اربعین امسال ۳۰ موکب توسط یزدی‌ها در مسیر نجف تا کربلا برپا می‌شود .

به گزارش ایسنا، «سیدمحمود حسینی» در نشست خبری که با هدف اعلام برنامه‌های ستاد مردمی اربعین حسینی برگزار شد، اظهار کرد: اقدامات لازم برای برپایی موکب‌های اربعین در مسیر نجف اشرف آغاز شده است.

وی افزود: طبق برنامه‌ریزی‌های انجام شده امسال 30 موکب از طرف ستاد مردمی اربعین حسینی استان یزد در مسیر نجف اشرف برپا می‌شود.

مسئول ستاد مردمی اربعین حسینی در استان یزد، گفت:‌ علاوه بر موکب‌های مستقر در مسیر نجف، موکب بزرگی در «جسرالعباس» ورودی شهر کربلا توسط یزدی‌ها برپا می‌شود.

حسینی با بیان این‌که ستاد مردمی اربعین استان یزد فعالیت خود در کشور عراق را با همکاری سپاه الغدیر انجام می‌دهد، تصریح کرد: در موکب جسرالعباس تدارک هر شب اسکان پنج هزار نفر از زائران اربعین حسینی انجام شده است.

مسئول اجرایی ستاد مردمی اربعین استان یزد بیان کرد: علاوه بر موکب بزرگ اسکان، یک موکب بزرگ نیز برای اطعام زائران در نظر گرفته شده که این موکب در میدان شهدا مستقر خواهد شد .

وی تهیه و توزیع هشت هزار اطعام در هر وعده غذایی برای زائران از دیگر اقدامات پیش‌بینی شده برای موکب یزدی‌ها در همایش بزرگ اربعین دانست و افزود: علاقه‌مندان مشارکت در ارائه خدمات به زائران کربلا در اربعین حسینی می‌توانند نذورات و کمک‌های نقدی و غیرنقدی خود را به دفتر ستاد واقع در حسینیه سید محمدآقا تحویل دهند.